Bitlis’te bir dönem 25 bini aşkın ailenin geçim kaynağı olan tütün üretimi, getirilen yasaklar, kotalar ve özelleştirmelerle birlikte büyük oranda durma noktasına geldi. Tekel’in kapatılmasıyla birlikte tütün üreticilerinin sayısı hızla azalırken, üretim de 10 bin tondan 100 tona kadar düştü.
1925 yılında atölye olarak faaliyete başlayan Bitlis Tekel Fabrikası, 2008’de özelleştirildi ve 2010 yılında tamamen kapatıldı. O günden bu yana Bitlis’te tütün üreticilerinin hem alım garantisi hem de satış güvencesi ortadan kalktı.
Emeğin yükü kadınların omzunda
Hizan ilçesine bağlı Herves köyü, hala tütün üretiminin sürdüğü az sayıda yerleşimden biri. Sabah saat 03.00’te tarlaya giden kadınlar, fideleri toprakla buluşturuyor; erkekler ise sulama, kanal açma ve kesim işlerini üstleniyor. Üretim sürecinin her aşaması kadın emeğine dayanıyor.
Rukiye Karataş, tütünle ilgili her işi 13 yaşından bu yana yaptığını belirterek, “Bu işin her aşaması çok zorlu. En zoru da ekme dönemi. Sabah 3’te tarlaya geliyoruz. Fideleri ekiyoruz, çiçeklerini ayırıyoruz, sonbaharda hasat ediyoruz. Hasat edilen tütünleri evde örgü yaparak kurutuyoruz. Kışın nemlenen örgüleri açıp demet haline getiriyoruz. Sonra makinadan geçirip satışa hazır hale getiriyoruz” dedi.
İmeceyle ayakta duran üretim
Tarladaki işlerin büyük bölümü köyde imece usulüyle yürütülüyor. Kadınlar birbirlerine destek olarak çalışıyor. Karataş, “6 kadın birlikte çalışıyoruz. Daha büyük tarlalarda 9-10 kişi oluyoruz. Toprakla uğraşmak bize çok şey öğretiyor” diye konuştu.
‘Satış yasağı bizi vurdu’
Tütün fideleri için sulama kanalı açan Mehmet Nuri Karataş ise üretimin artık çok zor sürdürülebildiğini söyledi: “Devlet tütün satışlarını yasakladı. Eskiden Tekel vardı, şimdi yok. Biz de kendi imkânlarımızla satmaya çalışıyoruz ama zarar ediyoruz. Çok emek veriyoruz ama kazancı düşük.”
‘Geçimimizi böyle sağlıyoruz’
Tarlada çalışan kadınlardan Gülistan Aydemir de, “Kadınlar olarak birbirimize yardım ediyoruz. Her yıl bu işle uğraşıyoruz. Zor ama alıştık. Ekim ayı sonuna kadar bu işi yapıyoruz ve geçimimizi böyle sağlıyoruz” dedi.
Bitlis’teki tütün üreticileri, yasaklar ve alım garantisinin olmaması nedeniyle üretimi sürdürmekte zorlanıyor. Üreticiler, tütünün yeniden desteklenmesini ve küçük üreticiye yaşam alanı tanınmasını istiyor. (MA)
