Taliban’ın Afganistan’da yeniden iktidara gelmesiyle birlikte kadınların hayatı sistematik bir biçimde daraltıldı. Eğitim, çalışma, seyahat, hatta kimlik hakkı bile ellerinden alındı.
Amaç açık: Kadınları görünmez kılmak.
Ancak Afgan kadınlar, bu karanlık tabloya sessizce boyun eğmedi. Evlerin duvarları ardında, yasakların gölgesinde, küçük ama sarsılmaz adımlarla direnmeye devam ediyorlar. 2024-2025 yıllarında yayımlanan haber ve röportajlardan bulduğum dört güçlü hikayeyi paylaşmak istiyorum:
1. Gizli kooperatifler (UN Women, 2024)
Taliban yasakları kadınları evlere hapsetti. Fakat bu hapsediş, onların üretme ve örgütlenme azmini durduramadı. UN Women raporlarına göre Afgan kadınlar, evlerinin içinde gizli kooperatifler kurarak yaşamlarını sürdürmeye çalışıyor.
Dikiş nakış atölyeleri, gıda üretimleri, çevrimiçi dersler… Hepsi “aile toplantısı” ya da “dini ders” gibi organize ediliyor. Böylece Taliban’ın gözü önünde ama denetiminden uzak bir direniş alanı yaratılıyor.
Bu faaliyetler sadece geçim için değil; aynı zamanda dayanışmanın ve umudun yeniden inşası. Genç kadınların %80’inin ne eğitimde ne de istihdamda olduğu bir ülkede, bu gizli kooperatifler kadınlar için adeta nefes borusu gibi.
“Vazgeçmedik, ama dünyanın bize bakmayı bırakmasından korkuyoruz.” (UN Women raporundan bir tanıklık)
2. Günlük hayatın adım adım ilhakı (Fuller Project, 2024)
Afganistan’daki baskı sadece büyük yasaklardan ibaret değil. Kadınların hayatı, her gün bin parçaya ayrılan küçük engellerle kuşatılıyor. Fuller Project’in sahadan aktardığı tanıklıklar bunu bütün çıplaklığıyla ortaya koyuyor.
Bir kadın, yanında mahramı olmadığı için çalıştığı hastaneden kovuluyor. Başka biri şehirlerarası otobüse binemiyor çünkü yanında erkek refakatçi yok. Bir anne ise çocuğunu doktora götüremiyor; eşinin yokluğunda hastane kapısından geri çevriliyor.
Bu “küçük ilhaklar” birleştiğinde, yaşamı tamamen felç eden görünmez duvarlar örülüyor. Eğitim, sağlık, ulaşım, iş… Hepsi kadınlar için kapanıyor.
“Şimdi günlerim, evin duvarlarına çarpıp geri dönen sessizlikle geçiyor.” (Fuller Project raporundan bir tanıklık)
3. Gizli eğitimler (BBC/PBS, 2024)
Eğitim hakkı ellerinden alınan Afgan kadınlar, bilgiyi toprağa saklanan tohum gibi koruyor.
BBC ve PBS’in haberlerine göre genç kadınlar, evlerde gizli sınıflar kuruyor ya da VPN’lerle dünyaya bağlanıyor.
Bazıları öğretmenlerini gizlice evlerine davet ediyor; ‘özel ders’ adı altında öğrenim görüyor. Bazıları internet üzerinden derslere katılıyor. Ama Taliban’ın sürekli uyguladığı internet kesintileri bu çabayı sürekli tehdit ediyor.
Diploması olan kadınlar bile mesleklerini icra edemiyor; çünkü kamu alanında kadın varlığı artık neredeyse tamamen yasaklanmış durumda.
“Diplomam var; ama sokağa tek başıma çıkamıyorum.” (BBC/PBS raporundan bir tanıklık)
4. Kimliksiz bırakılıyorlar (Rukhshana Media, 2025)
Taliban’ın kadınların kimlik kartlarından fotoğraflarını kaldırma girişimi, yalnızca bir bürokratik düzenleme değil; kadınların kamusal hayattan tamamen silinmesinin en bariz göstergesi.
Fotoğrafsız kimlik, banka hesabı açmaktan hastanede muayene olmaya kadar her yerde sorun yaratıyor. Kadınların zaten sınırlı olan toplumsal varlığı daha da daraltılıyor, hafızadan siliniyor.
Bir kadın şöyle diyor: “Kimliksiz bırakılmak, hayatımızı inkar etmek demek.”
Başka biri ekliyor: “Bizi kayıtlardan siliyorlar; tarihten çıkarmak istiyorlar.”
Üniversitelerde kadın yazar yasağı
Öğrendik ki Taliban yönetimi en son Afganistan’daki üniversitelerde kadınlar tarafından yazılmış kitapları müfredattan çıkardı; insan hakları ve cinsel taciz başlıklı dersler de kaldırıldı. Resmi yazılar ağustos 2025 sonlarında üniversitelere gönderildi ve bu karar19 Eylül 2025’te uluslararası basına yansıdı.
Yasağın kapsamı net: 679 ders kitabı ‘sakıncalı’ listesine alındı. Bunların yaklaşık 140’ı kadın yazarların eserleri ve 310’u İranlı yazar/yayınevlerine ait. Ayrıca laboratuvar güvenliği gibi teknik içerikleri olan kitaplar da var bu yasak listesinde.
Bu yasak bir yandan kadın yazarları hedef alırken öte yandan teknik alan bazlı bir budama yapıyor: İnsan hakları, toplumsal cinsiyet, modern sosyal bilimler ve hukuk metinleri topyekun etkisizleştiriliyor. Kararı hazırlayan kurul, “Şeriat ve Taliban politikalarıyla uyum” filtresi uyguladığını belirtiyor.
Taliban yönetimi bu yasakları “şeriat ve kültürel uygunluk” söylemiyle gerekçelendiriyor.
Gerçek ne peki?
İnsan hakları ve tacizle mücadele derslerinin kaldırılması üniversite içinde şikayet/raporlama kapasitesini zayıflatıyor. Kimya laboratuvarında güvenlik gibi yayınların müfredattan çıkarılması, iş güvenliği standartlarını belirsizleştiriyor. Yazarları kadın olan temel metinler olmadan derslerin kaynakçası yoksullaşıyor; bilimsel atıflar sadece erkek yazarlara yapılıyor.
Afgan üniversitelerindeki bu yeni yasak, bir ders planı değişikliği değil; toplumsal aynanın yeniden çerçevelenmesi. Kadın yazarların eserlerini ve hak odaklı dersleri müfredattan kaldıran bu zihniyet, bilgi-iktidar-toplumsal cinsiyet üçgeninde kalıcı bir yer değiştirme yaratmayı hedefliyor.
Sadece dram değil direniş de var
Bu hikayeler, kooperatiflerden gizli sınıflara, gündelik engellerden kimliksiz bırakılmaya kadar Afgan kadınların hem dramının hem de inatçı direnişin muazzam örnekleri.
Afgan kadınların mücadelesi, sadece Afganistan için değil; küresel kadın hakları mücadelesi için de tarihi bir çağrı:
Yok sayılmak değil, var olmak istiyorlar.
Sessiz kalmıyorlar, direniyorlar.
Kaynakça:
UN Women (2024). Field testimonies on Afghan women’s resilience under Taliban restrictions.
The Fuller Project (2024). Daily struggles of Afghan women under Taliban rule.
BBC / PBS (2024). Hidden classrooms: Afghan girls’ underground education.
Rukhshana Media (2025). Afghan women protest against removal of photos from ID cards.
Al Jazeera (19 Eyl 2025). Afghanistan bans female authors from university curricula.
NDTV (19 Eyl 2025). Taliban bans books written by women in Afghan universities; 18 courses dropped.
Euronews (19 Eyl 2025). Taliban ban dozens of books written by women from Afghan universities.
The Independent (18 Eyl 2025). Taliban bans key university textbooks on women’s rights, human rights and Western philosophy.
El País (19 Eyl 2025). Los talibanes prohíben los libros escritos por mujeres en las universidades de Afganistán.
Washington Post (16 Eyl 2025). Taliban shut down WiFi in Balkh, cutting Afghan women off from digital lifeline.
