Bilim insanları yenilikçi yöntem sayesinde Arktika’daki balinalar arasında ölümcül bir virüsün dolaşımda olduğunu ortaya koydu.
Kambur balinalar memeli oldukları için saatte birkaç kez su yüzüne çıkıp nefes almak zorunda. Bu sırada gökyüzüne doğru güçlü ve patlayıcı bir buhar bulutu püskürtüyorlar.
Deniz biyologları uzun yıllar boyunca bu dev canlıların sağlığını anlamak için ya istilacı yöntemlere başvurmak zorunda kaldı ya da balinaların kıyıya vurmasını bekledi. Artık durum değişti: Bilim insanları, balinaların “nefesini” dronlarla yakalıyor.
Uluslararası bir araştırma ekibi tarafından yürütülen yeni bir çalışma, bu yenilikçi yöntem sayesinde Arktik bölgesinde balinalar arasında ölümcül bir virüsün dolaşımda olduğunu ortaya koydu.
Norveç’teki Nord Üniversitesi öncülüğünde, King’s College London’ın da aralarında bulunduğu geniş bir uluslararası ekip, 2016 ve 2025 yılları arasında Kuzeydoğu Atlantik’te kapsamlı bir çalışma yürüttü. Araştırmacılar, drone’ları balinaların nefes verdiği buhar bulutunun içinden geçirerek biyolojik örnekler topladı. Solunum örnekleri, deri biyopsileriyle birlikte analiz edildi.
King’s College London’dan çalışmanın ortak yazarı Prof. Terry Dawson, ZME Science’a yaptığı açıklamada yöntemin önemini vurguladı:
“Drone ile nefes örneklemesi, canlı balinalarda hiçbir stres ya da zarar oluşturmadan hastalıkları izlememizi sağlıyor. Bu, hızla değişen Arktik ekosistemleri için kritik bir araç.”
Bölgede morbillivirus tespiti
Araştırmanın en çarpıcı bulgusu, “setase morbillivirüsünün” Arktik bölgesinde tespit edilmesi oldu. Virüs; Kuzey Norveç’teki kambur balina gruplarında, sağlık durumu kötü görünen bir ispermeçet balinasında ve kıyıya vurmuş bir pilot balinada saptandı.
Morbillivirus, insanlarda kızamığa, köpeklerde ise gençlik hastalığı gibi ölümcül virüslere yakınlığıyla biliniyor. Deniz memelilerinde solunum, sinir sistemi ve bağışıklık sistemine ciddi zararlar verebilen bu virüs, son 40 yılda dünya genelinde yunuslar, balinalar ve domuz balıkları arasında yaşanan kitlesel ölümlerin başlıca nedenlerinden biri olarak biliniyor.
Araştırmacılar, tespit edilen virüs türünün daha önce yunuslarda görülen suşlarla aynı olduğunu belirtiyor. Bu durum, virüsün türler arasında sıçrayabildiğini ve okyanuslarda çok uzun mesafeler kat edebildiğini gösteriyor. Daha önce görece izole kabul edilen Arktik’in bu tür patojenlere karşı sanıldığı kadar korunaklı olmadığı ortaya çıkmış durumda.
Isınan denizler, artan risk
Çalışmada ayrıca Norveç, İzlanda ve Yeşil Burun Adaları çevresinde kambur balinalarda herpes virüslerin yaygın olduğu da saptandı. Öte yandan, kuş gribi ya da Brucella bakterisine dair bir bulguya rastlanmadı.
Araştırmacılar özellikle kış aylarında oluşan, balinaların yoğun şekilde beslendiği bölgelerin virüsler için “sıcak nokta” haline gelebileceği uyarısında bulunuyor. Farklı balina ve yunus türlerinin bir araya geldiği bu alanlarda, suyu ve soludukları havayı paylaşmaları salgın riskini artırıyor.
Bulgular kaygı verici olsa da, kullanılan yöntem bilim insanlarına erken uyarı imkânı sunuyor. Serbestçe yüzen balinalarda hastalık etkenlerinin erken tespit edilebilmesi, doğrudan müdahale mümkün olmasa bile ekosistemdeki risklerin daha iyi anlaşılmasını sağlıyor.
