“Gülümsemek daha az kas gerektirir” söylemini duymuşsunuzdur. Daha az çaba, daha fazla neşe fikriyle moral veren bu klişe, bilimsel olarak tam olarak doğru değil.
Hepimiz tanırız: gözlere ulaşmayan gülümsemeler. Aile fotoğraflarındaki yapay ifadelerden, iş ortamındaki nezaket dolu tebessümlere kadar pek çok durumda, beynimiz bir şeylerin ters olduğunu yüz ifadelerinden anlayabilir.
Peki, bir gülümsemeyi samimi ya da yapay yapan nedir? Cevap, yüz anatomisi, sinirbilim ve duygusal dürüstlüğün karmaşık bir birleşiminde yatıyor.
Anatomik olarak en az iki farklı gülümseme türü var: içten gelen Duchenne gülümsemesi ve daha sosyal ya da stratejik amaçlı non-Duchenne gülümseme.
‘Duchenne gülümsemesi’ gerçek mutluluğu yansıtır
19. yüzyılda yaşamış Fransız nörolog Guillaume Duchenne de Boulogne’un adını taşıyan bu gülümseme türü, iki temel kas grubunu aktive eder. Bunlardan biri, ağız köşelerini yukarı kaldıran zygomaticus major ve risorius gibi kasları içerir.
Daha belirleyici olan ikinci kas grubu ise göz çevresini kontrol eden orbicularis oculi kasıdır. Bu kas, göz çevresini kısarak ‘kaz ayakları’ adı verilen kırışıklıkları oluşturur ve sıcaklık, içtenlik gibi duyguları yansıtır.
Sahte gülümsemeler sadece ağız kaslarını kullanır
Politenin bir göstergesi olan sahte ya da zorunlu gülümsemeler genellikle yalnızca ağız kaslarını çalıştırır. Gözler ise tepkisiz kalır ve ifade mekanik görünür – bu da samimiyetten uzak bir izlenim bırakır.
Her iki gülümseme türü de yüz kaslarına sinyaller gönderen kranial sinir VII ile ilişkilidir. Ancak Duchenne gülümsemeleri genellikle beynin duygusal merkezi olan limbik sistem, özellikle de amigdala tarafından otomatik olarak oluşturulur.
Diğer yandan sahte gülümsemeler, motor korteksin bilinçli kontrolü altındadır. Bu fark, içten gelen bir gülümsemeyi taklit etmenin neden bu kadar zor olduğunu açıklar.
Göz kasları yalan söylemez
Profesyonel oyuncular bile inandırıcı bir Duchenne gülümsemesi için gerçek anılara başvurur. Çünkü orbicularis oculi kasını iradeyle kasmak neredeyse imkânsızdır.
İnsan beyni, duygusal samimiyeti fark etmede oldukça başarılıdır. Araştırmalar, 10 aylık bebeklerin bile sahte ve gerçek gülümsemeleri ayırt edebildiğini gösteriyor.
Evrimsel olarak, bu yetenek bize güvenilir insanları ayırt etmede avantaj sağlamış olabilir. Beynin yüz tanımayla ilgili bölgesi olan fusiform girus, yüz ifadelerini çözümleyen superior temporal sulkus ile birlikte çalışarak karşımızdakinin hem niyetini hem duygusunu analiz eder.
Sosyal gülümsemeler duygusal emeğin bir parçası
Günümüzde politikacılar, müşteri temsilcileri ve kamuya açık kişiler sosyal gülümsemeleri sıkça kullanıyor. Ancak izleyiciler, bilinçli ya da bilinçsiz olarak bu ince farkları fark edebiliyor.
Sahte gülümsemeler kötü niyetli olmasa da, uzun süreli olarak sürdürülmeleri duygusal tükenmişlik yaratabilir. Yapılan araştırmalar, hissetmeden gülümsemenin stres, tükenmişlik ve hatta kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini ortaya koyuyor.
Yapay zekâ bile bu ayrımı taklit edemiyor
Yapay zekâ çağında, chatbot ve dijital asistanlar insan benzeri yüz ifadeleri sergilemeye çalışıyor. Ancak göz çevresindeki mikro hareketlerin eksikliği, bu ifadelerin sahte algılanmasına neden oluyor. Kendi anatomimiz, halen en ikna edici gülümsemelerin ölçütü olarak kalıyor.
Bu yüzden bir dahaki sefere birinin gülümsemesini değerlendirirken yalnızca ağzına değil, gözlerine de bakın. Çünkü orbicularis oculi genellikle doğruyu söyler.
Kaynak: ScienceAlert
