Dün (22 Aralık) Halep’te yaşanan çatışmalarla birlikte, daha önce Suriye Milli Ordusu (SMO) çatısı altındaki, şimdilerde Geçici Şam Yönetimi’ne bağlı kimi gruplar tekrar gündeme geldi. Halep’te Geçici Şam Yönetimi ile Suriye Demokratik Güçleri (SDG) arasında 1 Nisan’da imzalanan anlaşma uyarınca Kürt mahalleleri Şeyh Maksud ve Eşrefiye’de aşayiş gücü olarak görev yapan Halep İç Güvenlik Güçleri’ne yapılan saldırı sonrası çatışmalar yaşanmış, mahallelerde yaşayan sivillerden ölen ve yaralananlar olmuştu.
Söz konusu saldırıların ise Geçici Şam Yönetimi çatısı altındaki bazı gruplar tarafından gerçekleştirildiği açıklanmıştı.
SMO 8 Aralık öncesi Suriye’nin ağırlıkla, aralarında Afrin, Azez, El Bab’ında olduğu kuzeybatı bölgelerinde hakimdi. 8 Aralık 2024’te Esad rejiminin düşmesinin ardından ise SMO gruplarına 29 Ocak’ta Ahmed Şara’nın Şam’da, geçici yönetimin ‘başkanı’ ilan edildiği toplantının ardından orta ve kuzeybatı bölgelerinde askeri ve idari yetkilendirmeler yapılarak, Suriye’de kurulma aşamasındaki yeni orduya “entegre” edilmişlerdi.
Suriye’de 14 yıllık iç savaş boyunca, “savaş suçu” sayılan eylemleri sonucu aralarında BM‘nin de olduğu uluslararası kurumların yaptırımları altında kalan, ABD Hazine Bakanlığı‘nın benzer bir karar aldığı, son olarak İngiltere‘nin yaptırım uyguladığı SMO gruplarına yapılan bu yetkilendirmeler, 10 Mart Mutabakatı üzerinden “entegrasyonun” gündemde olduğu Suriye sahasında, karıştıkları hak ihlalleri nedeniyle bu kavramın nasıl “hayata geçmemesi” gerektiğini de gösterdi.
Hangi bölgelerde hangi SMO grupları yetkilendirildi?
Suriye’de 8 Aralık 2024 sonrası fiilen oluşan idari yapısı ağırlıkla Heyet Tahrir Şam (HTŞ) kökenli geçici yönetimin, 29 Ocak’taki toplantı sonrasındaki yetkilendirmeleri arasından iki grup dikkat çekiyor. Zira Şeyh Maksud ve Eşrefiye’deki yerel kaynaklar, Halep’teki ilk saldırıya ve devamındaki saldırılara dair Sultan Süleyman Şah Tümeni ve Hamza Tümeni’ni işret ediyor.
“Ebu Emşe” olarak bilinen Mihemed el Casim lideriliğindeki Süleyman Şah Tümeni, Geçici Şam Yönetimi “ordusuna” 62. Tümen olarak “entegre” oldu. Bu tümenin “görev” alanları ise Hama, Lazkiye ve Afrin olarak belirlendi.
Türkiye’de birçok kişiyle bağlantıları olan Ebu Emşe, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ve mafya lideri Alaattin Çakıcı’ya gerçekleştirdiği ziyaretlerle de gündeme gelmişti. Ebu Emşe de Türkiye’de bürokrasi kademesinden bazı isimleri ağırladı. Bunlar arasında yer alan Hatay Kumlu Kaymakamı Ercan Kayabaşı farklı tarihlerde yaptığı sosyal medya paylaşımlarıyla bu görüşmeleri teyit ediyor.
Ebu Emşe ayrıca 2019 ve 2020’de Libya ve Dağlık Karabağ’a sevk edilen SMO çatısı altındaki Suriyeli silahlı grupların koordinasyonunda da önemli rol oynamıştı.
Ebubekir Seyf Polat’ın liderliğindeki Hamza Tümeni de 76. Tümen adıyla “entegre” oldu ve Halep vilayeti ile Halep’in kuzeyinde yetkilendirildi.
Hamza Tümeni’nin Suriye’deki savaş boyunca karıştığı savaş suçları farklı dönemlerde, aralarında BM’nin de yer aldığı uluslararası kuruluşlar tarafından rapor edildi ve ABD tarafından yaptırım altına alındı.
Suriye’deki hak ihlallerini raporlayan Hakikat ve Adalet için Suriyeliler adlı insan hakları örgütü, 29 Ekim 2021’de kamuoyuyla paylaştığı raporda Ebubekir Seyf Polat liderliğindeki Hamza Tümeni’ni, 16 yaşından küçük en az 55 çocuğu ‘savaşmak üzere’ Suriye’den Libya’ya götürmesinden sorumlu tutuyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı da Temmuz 2021’de benzer bir raporu paylaşmıştı.
Geçici Şam Yönetimi tarafından Genelkurmay Başkanı olarak atanan Fehim Ertuğrul İsa lideriliğindeki Sultan Murad Tümeni ise 72. Tümen adı altında “entegre” edilerek Halep vilayetine bağlı Azez ve El Bab’da görevlendirildi.
8 Aralık sonrası Tişrin Barajı’na yönelik askeri operasyonları da yöneten komuta kademesinde yer alan Fehim Ertuğrul İsa da benzer şekilde uluslararası yaptırımlarla karşı karşıya.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Haziran 2020’de yayımladığı 2019 Uluslararası Dini Özgürlükler Raporu’nda bölgede on binlerce Ezidi’nin, 2018’de Afrin’in aralarında Sultan Murad Tümeni’nin de yer aldığı SMO grupları tarafından ele geçirilmesinin ardından yerlerinden edilerek Suriye’nin doğusuna göç etmek zorunda kaldığı kaydedildi.
Adını Osmanlı İmparatoru İkinci Murat’tan alan örgüt, 2013 yılında kuruldu. Üyeleri arasında Türkmenler ve Araplar var. Ağırlıklı olarak Halep bölgesinde, Halep’in Fethi çatı örgütü altında faaliyet gösterdi.
‘Ebu Hatim Şakra’ adını kullanan Ahmed İhsan Fayyad El- Hays liderliğindeki Ahrar Şarkiye ise 86. Tümen adıyla “yeni orduda” Deyrizor, Rakka ve Haseke’de konuşlanarak SDG ile “ateş hattında” yer aldı.
Şakra’nın lideriliğindeki Ahrar Şarkiye’nin adı, Kürt kadın siyasetçi Hevrin Helef’in 12 Ekim 2019’da Kamışlo’da öldürülmesi başta olmak üzere, sivillere yönelik infaz, kaçırma, işkence gibi savaş suçlarıyla anılıyor.
Ahrar Şarkiyye, El Kaide kökenli Ahrar uş Şam’dan Ocak 2016’da ayrıldı. Suriye’nin doğu ve kuzeydoğusunda varlık gösteren örgütün çoğunluğu Deyrizor’un en büyük aşireti olan Şaytat kökenli. Selefi cihatçı çizgideki örgütün bünyesinde IŞİD kökenliler de yer alıyor.
ÖSO’dan SMO’ya dönüşüm
Suriye’de 2011’de Esad rejimine yönelik protestolarla başlayan iç savaşta Suriye ordusunda görevli yedi subay tarafından kurulan Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) 14 yıllık savaş boyunca önemli dönüşümler yaşadı. Albay Riyad el Esad liderliğinde kurulan ÖSO, bir süre sonra üst düzey kadrolarının yerleştiği Türkiye’den yönetilmeye başladı.
Türkiye’nin yanı sıra Batı devletleri ve Körfez Arap ülkelerinin de talepleriyle merkezi bir komuta kademesi kurulması amacıyla Aralık 2012’de Antalya’da bir toplantı yapan ÖSO çatısı altında savaşan grupların bir kısmı zaman içerisinde cihatçı örgütlerle işbirliği yaptı ya da farklı isimler altında cihatçı örgütlere dönüştü.
ABD desteğinin 2015’te kesilmesi ve Körfez ülkelerindeki Suriye’ye yönelik görüş farklılıkları nedeniyle bir dönüşümün eşiğine gelen ÖSO, Mart 2016’da Havar Kilis Operasyon Odası adlı bir oluşuma gitti. Bu yeni yapılanmada, Sultan Murat Tümeni ve Hamza Tümeni de yer aldı.
TSK’nin Ağustos 2016’da başlattığı Fırat Kalkanı Harekatı’na da katılan ÖSO gruplarının bu işbirliği Ocak 2018’deki Zeytin Dalı ve Ekim 2019’daki Barış Pınarı Harekatı’nda devam etti.
ÖSO’nun bu yeniden yapılandırılma sürecinin en son halkası da 30 Aralık 2017’de kurulan “Suriye Milli Ordusu” (SMO) oldu.
SMO, ÖSO’ya bağlı yaklaşık 30 alt grubun birleşmesinden oluşturuldu.
