Dünyaca ünlü Amerikalı Marksist şair, çevirmen ve aktivist Jack Hirschman’ın anısına verilen Uluslararası Şiir Ödülü ilk kez bu yıl 30 yıl 3 ay 6 gün cezaevinde kalan ve yıllarca hukuksuzlukla mücadele eden Kürt şair İlhan Sami Çomak’a verildi.
Francis Combes, Agneta Falk Hirschman ve Halmosi Sándor’un da aralarında bulunduğu jüri heyeti, İlhan Sami Çomak’ı “şiirlerinde taşıdığı direnç ruhu, evrensel insanlık mesajı ve sanatsal derinlik” nedeniyle ödüle layık görüldüğünü açıkladı. Ödül nedeniyle üç isim finale kalmıştı. Bunlar ise; Hindistanlı şair, yazar ve dansçı Tishani Doshi, Somali kökenli İngiliz yazar ve şair Warsan Shire ve Kürt şair İlhan Sami Çomak’tı.
Törene Agneta Falk Hirschman da katıldı
Ödül töreni İstanbul Beyoğlu Bağlam Yayınları Salonu’nda düzenlendi. Törende bir çok dikkat çeken isim vardı. Bu isimlerden biri de Amerika’dan gelen Jack Hırschman’ın hayat arkadaşı, eşi ve şair Agneta Falk Hirschman’dı.
Ödül törenine ayrıca siyasetçi Gültan Kışanak, Sebahat Tuncel, şair Sezai Sarıoğlu, sanatçı Feryal Öney ve şair Metin Altıok’un Kızı Zeynep Altıok’un da aralarında bulunduğu çok sayıda yazar, şair, siyasetçi katıldı.
Oyuncu Şenay Gürler, sunumunu üstlendiği törende Jack Hırschman’in hayat hikayesini anlatarak sunumuna başladı.
Sunum ardından, Jüri Üyesi Neşe Yaşın, konuşmasına ödülü verme gerekçelerine dair konuştu.
Neşe Yaşın, İlhan Sami Çomak için, “İşkencesinin gözüne bakarken bile orada bir insanlık görmüş biridir. O, karıncalar kendisini ısırınca canının yanmasına rağmen, karınca yuvasını dağıtmayan bir yüreğe sahiptir” ifadelerini kullandı.
Agneta Falk Hırschman da ödülü vermeden önce bir konuşma yaptı. Hirschman, “Biliyorum ki Jack Hırschmın her nerede ise İlhan’ın ödülü alan ilk kişi olmasından çok mutludur. İlhan’ın hikayesi ve şiirleri beni çok duygulandırdı. İlhan’ı San Francisco’ya götürmek ve kitabını orada yayımlatmak isterim. Ne güzel karşımızda oturuyorsun, çok yaşa şiir’’ ifadelerini kullanarak ödülü İlhan Sami Çomak’a takdim etti.
İlhan Sami Çomak ise konuşmasını hem Kürtçe hem de Türkçe yaptı.
‘İlk kez bir ödül törenine bizzat katılıyorum’
İlhan Sami Çomak, “Sizlere önce bir Kürt, sonra bir şair olarak anadilimde seslenmek istiyorum. Nihayet 30 yıl, 3 ay, 8 günlük mahpusluğum sona erdi ve sizlere özgür bir şair olarak hitap edebiliyorum. Bugüne kadar pek çok ödüle layık görüldüm, ancak ilk kez bir ödül törenine bizzat katılıyorum. Şiir hakikidir, hakikatten yanadır. Şiirin gücü tanrısaldır. Ne mutlu bana ki bu güç beni kabul etti.” dedi.
‘Bize özelliksiz bir dünya sunuyorlar’
“Bize özelliksiz bir dünya sunuyorlar’’ diyen sözlerine şöyle devam etti:
“Bizi hakikatin ve güzel günlerin uzak bir alemden geriye kalmış bir imkansızlıklar imgesi olduğuna inandırmaya çalışıyorlar.
Oysa büyük zorluklarla, kesintisiz acı ve direniş aracılığıyla aktarılmış bir gelenekler toplamından biliyoruz ki doğrulardan ve gerçeklikten, şüphesiz hayal gücünden geçen değişmez kimi değerler var. Bizler, yani o büyük çoğunluk düşünerek, unutmaya karşı hatırlamakta ısrar ederek, insandan yana çalışan güçlü değerleri savunma kararlılığıyla hakikatten yana olduğumuzu tekrar tekrar dillendirerek muktedire karşı bir sınır çizmiş olduk. Bu sınır iktidarların insan ruhunun karasızlığına dayanarak yoğurduğu kötülüğün yaygınlığının fark edilmesi, bu kötülüğün el kaldırıp her an söz söyleyebildiğinin açıklıkla görülmesi ve buna karşı insanın eşitlikten, mutluluk ve hayallerinin önerdiği güzellikten yana bir tercih yapma bilincine kavuşması anlamına geliyor.”
‘Jack Hirschman ile tanışması’
Çomak, konuşmasında Jack Hirschman ile tanışmasını da şu sözlerle anlattı:
“Şiirini ilk kez bana yazdığı bir şiirle tanıdım. Cevap olarak ben de bir şiirle karşılık verdim. O da şiirimi okudu. Hirschman, ‘halk entelektüeli’ olmasının yanı sıra zindanların derinliklerine ilgisini de bana ulaştırdığı sesiyle gösterdi.”
Kürtçeye yasak, şiire direnç
Konuşmasının bir bölümünü Kürtçe yapan Çomak, cezaevinde Kürtçe yazmanın tehdit olarak görüldüğüne dikkat çekerek, şunları söyledi:
“Ben isterdim ki Hirschman’a kendi ana dilim olan Kürtçe ile bir şiirle cevap verebileyim. Yazık ki cezaevinin koşulları gereği Kürtçe yazmak halen ciddi bir tehdit içeriyor. Üstelik bu sadece cezaeviyle sınırlı değil; duvarların dışında da Kürtler hâlâ kendi anadillerinde eğitim yapma, resmi işlemlerini sürdürme imkanından yoksunlar.”
‘Artık kötülük karşısında eskisi kadar savunmasız değilim’
“Yirmi bir yaşımda sıradan bir Kürt olarak konulduğum cezaevinden bugün ellili yaşlarımın başında dünyanın tanıdığı bir şair olarak çıktım. Artık kötülük rejimi karşısında eskisi kadar savunmasız da değilim. Şiir kendi hislerimi, kaderime karşı koyarken iyiliğin ve doğrunun yanında olma inadını verdi bana.”
Jüri kararı: Direnç ruhu ve evrensel mesaj
Jack Hirschman Şiir Ödülü jürisi, Çomak’ın şiirlerinde taşıdığı “direnç ruhu, evrensel insanlık mesajı ve sanatsal derinlik” nedeniyle bu yıl ödüle layık görüldüğünü açıkladı.
Jack Hirschman’ın mirasıyla buluşan bir yol
Jack Hirschman şiirini ve yaşamını “bireyin ve toplumun özgürlük alanlarını genişletmeye adayan” bir isimdi. Çomak’ın şiiri ise hapishanelerde yükselen ve insan ruhunun sınırlarını aşan bir direnişi temsil ediyor.
Bu ödül, aynı ruhun iki farklı çoğrafyada bulduğu karşılığı bir kez daha görünür kıldı.
Ödül töreni ardından, Jack Hırschman’ın ve İlhan Sami Çomak’ın şiirleri okundu. Sanatçı Feryal Önel, törende seslendirdi şarkılarıyla katılımcılara keyifli anlar yaşattı.
Jack Hirschman kimdir?
1933 doğumlu Hirschman, yalnızca bir şair değil; aynı zamanda bir eylem insanı, çevirmen ve enternasyonalist bir figür olarak dünyada ismini özgürlük ve halklar mücadelesine yazarıdır. 100’ü aşkın eseriyle çağdaş Amerikan şiirine damgasını vuran Hirschman; devrim, aşk, yoksulluk ve halkların mücadelesini şiirine taşıdı. Mayakovski’den Neruda’ya, Kürt ve Türkiyeli şairlere kadar birçok ismi İngilizceye kazandırdı, şiirin küresel dilini besleyerek adını edebiyat tarihine yazdırdı.
Beat kuşağıyla yakın bağları olmasına rağmen Hirschman, onlardan farklı olarak toplumsal gerçekçilik ve Marksist ideolojik yaklaşımını şiirine ve aktivist mücadelesine doğrudan yansıttı. Ezilenlerin ve halkların sesi olmayı amaçlayan bir poetika inşa etti.
