Metodolojisi Dünya Bankası tarafından oluşturulan ve ülkelerin geleceğe dönük insani sermayelerini kıyaslama olanağı sağlayan Beşeri Sermaye Endeksi (BESE) 0-1 arasında değerlendiriliyor.
1’e yaklaşan değerler o ülkede beşeri sermayenin güçlü olduğunu, gelecek nesillerin eğitim, sağlık, beslenme, kişisel nitelikler ve yeteneklerindeki gelişmişlikle ülkenin geleceğine, kalkınmasına, refahına ve ilerlemesine katkı sunacağını, o ülkenin küresel düzeyde yükselişe geçeceğini gösteriyor.
Ancak 19 Eylül’de açıklanan 2021-2023 dönemi il bazındaki veriler Türkiye’nin beşeri sermaye endeksinin 2023 sonunda 2022’ye kıyasla yüzde 0,9 azalarak, 0,690’a indiğini gösterdi.
2021’de 0,693 olan BESE, 2022’de yüzde 0,5 artarak 0,696 olmasına karşın Kahramanmaraş-Hatay merkezli 6 Şubat 2023 depreminin ağır insani ve ekonomik yıkımı nedeniyle 2023’te sert şekilde düşüş sergiledi. Avrupa Birliği’ne üye 27 ülkenin ortalama BESE değeri 0,730 ile 1’e yaklaşırken, Türkiye AB ortalamasının çok gerisinde kaldı.
Çanakkale, Antalya, Eskişehir AB ortalamasını yakalayan iller
AB üyesi ülkeler içinde en yüksek BESE’ye sahip ilk 3 ülke 0,796 ile Finlandiya, 0,795 ile İsveç ve 0,793 ile İrlanda. Türkiye’de ise il bazındaki BESE değerlerinde 2023 sonu itibarıyla AB ortalamasına en çok yaklaşan il 0,781 puanla Çanakkale olurken Çanakkale’yi 0,761 ile Antalya, 0,756 ile Erzincan, 0,755 ile Eskişehir ve 0,749 ile Rize izliyor.
En dip il Şırnak
Beşeri sermaye endeksi en dip noktadaki il ise 0,599 ile Şırnak. Şanlıurfa, Ağrı, Muş ve Gümüşhane 81 il içinde BESE değeri en düşük ve gençlerin en yoğun umutsuz olduğu diğer iller. BESE endeksi eksiye düşen ve sert şekilde gerileyen diğer iller arasında Adıyaman, Manisa, Malatya, Hatay, Kahramanmaraş da yer alıyor.
Endeksin alt bileşenlerinde de Türkiye tablosu iç açıcı değil
Dünya Bankası’nın 174 ülkeyi kıyasladığı Küresel BESE verilerinde de Türkiye 2023 sonunda 0,690’a inen puanıyla oldukça gerilerde yer alıyor. Türkiye, endeksin alt bileşenlerini oluşturan kategorilerde 2023 sonu itibarıyla oldukça kötü bir performans gösteriyor. Alt bileşenlerden hayatta kalma yüzde 0,3 azalarak 0,985’e inerken, eğitim ise yüzde 0,8 düşüş göstererek 0,725 puana indi. Buna karşılık sağlık yüzde 0,2 artışla 0,966 oldu. Bunda 6 Şubat depremleri sırasında ve sonrasında binlerce yaralıya yönelik sağlık hizmetleri, kurulan sahra hastanelerindeki yaşam kurtarma mücadelesi etkili oldu.
Ağır ekonomik kriz
Türkiye’nin beşeri sermayesindeki sert gerilemede 6 Şubat depreminin yarattığı ağır yıkım, okulların, hastanelerin, altyapının ağır hasara uğraması, hastanelerin ve okulların enkaza dönüşmesi etkili olurken, deprem bölgesi dışında da ciddi düşüşler yaşanmasının temel nedeni 2021’den bu yana süren ve çözüm bulunamayan ağır ekonomik kriz.
Yüksek enflasyon, yüksek faiz, tüketim ve harcamaların baskılanması, maaş ve ücretlerin düşük tutulması, başta emekliler ve asgari ücretliler olmak üzere ülke nüfusunun neredeyse yarısının açlık sınırının altında gelire mahkum edilmesi önemli etkenler olarak ortaya çıkıyor.
Türkiye’de gençler umutsuz
Dünya Bankası’nın oluşturduğu endeks ile ‘bugün doğan bir çocuğun yaşadığı ülkede geçerli olan sağlık ve eğitim şartları göz önünde bulundurularak, 18 yaşına geldiğinde elde etmiş olması beklenen beşeri sermayenin ölçülmesi’ amaçlanıyor. Endeksin alt bileşenlerini ise 5 yaş altı çocukluktan itibaren hayatta kalma, sağlık ve eğitim olmak üzere üç ana ölçüm oluşturuyor. Açıklanan verilere bakıldığında Türkiye söz konusu üç bileşen yanında temel endeks değeri açısından da gerileme sürecinde.
Gençlerin temel hak ve özgürlükler yanında insanca yaşam, insanca ücret ve geçim olanakları, nitelikli eğitim, üniversiteden sonra kolaylıkla iş bulma, kendi geleceğinden kaygı duymama vb. pek kriterde karamsarlık ve umutsuzluk içinde olduğu, 18 yaş ve üzeri, üniversite mezunu gençlerin yüzde 70’a yakınının yurt dışında yaşamak istediği çeşitli anketlere yansıyor. Genç işsizliği yanında üniversiteli işsizlerde de OECD ve AB ortalamasının çok üzerinde ilk sırada yer alan Türkiye’de “ev genci” olarak nitelendirilen, ailelerine muhtaç konumdaki genç nüfus her geçen gün katlanarak artıyor.
Et, tavuk, balık yiyemeyen, kitap okuyamayan, tatile gidemeyen milyonlarca çocuk
Türkiye’nin BESE verileri ülke geleceğinin ciddi şekilde karanlığa sürüklendiğini gösterirken geleceğin gençlerini oluşturacak çocuklar açısından tablo çok daha vahim. Geleceğin gençleri olan çocuklar açısından tablo oldukça karanlık. TÜİK’in gerçekleştirdiği Türkiye’de Çocuk 2025 Araştırması’nın resmi sonuçlarına göre Türkiye’de 15 yaş altı her 100 çocuktan 32’si, toplamda 7 milyon 39 bin çocuk Afrika ülkeleri düzeyinde açlık çekiyor.
Yoksulluk ve yoksunluk açısından rakamlara bakıldığında; 15 yaş altı 6,7 milyon çocuk günde bir öğün et, tavuk, balık, yumurta yiyemiyor. 7,8 milyon çocuk hayatında bisiklete binmemiş, parklarda paten sürmemiş. 2,5 milyon çocuğun doğru düzgün bir çift ayakkabı, üstüne giyeceği yeni bir kıyafeti alamıyor. Yoksulluğun yanında ağır yoksunluk yaşıyor. 7 milyon çocuk doğum günü, arkadaş buluşması nedir bilmiyor, arkadaşlarıyla böyle bir gün için bir araya gelip eğlenmekten bihaber. TÜİK verilerine göre, 5,5 milyon çocuğun oyuncağı dahi yok, hayatında oyuncak görmemiş, eline almamış. Yaklaşık 4 milyon çocuk yaşına uygun kitap, roman, öykü, dergi, çizgi roman vb. okuyamıyor, bu tür kültürel-eğitsel aktivitelere erişimi yok.
Spor yapma olanağından yoksun çocuk sayısı 14 milyon
En vahim rakamlardan birisi boş zamanlarda kültürel sanatsal etkinliklerden uzak, spor yapma olanağından yoksun çocuk sayısının 14 milyon olması. Neredeyse çoğu Avrupa ülkesinin nüfusundan fazla bu milyonlarca çocuk sinema, tiyatro, konser nedir bilmiyor. Statta ya da kapalı spor salonunda bir maç, spor müsabakası izlememiş.
11 milyon çocuk tatile gidemiyor
11 milyon çocuğun hayalinde anne-babası ve kardeşleriyle tatil diye bir şey yok. Yaşadığı evinden uzakta bir hafta tatili, tatil olmasa bile bir başka şehirdeki akrabaları ziyarete gitme, seyahat, yol parasını karşılama imkânı yok.
Türkiye’de toplam nüfusun yüzde 28,4’ü yoksul iken çocuk yoksulluğu yüzde 35,3 ile bunun 5 puan üzerinde. Beşeri sermayesi hızla eriyen Türkiye, çocuk yoksulluğunda ise Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) üyesi 37 ülke arasında Kosta Rika’dan sonra ikinci sırada.
Beyin göçüyle her yıl yüz binlerce kişilik beşeri sermaye kaybeden Türkiye’nin gelecek nesilleri, gençleri ve çocukları da şimdiden yitik durumda. (ANKA)
