Genel anestezi, ameliyat sırasında bilinç kaybı sağlamak, ağrıyı ortadan kaldırmak ve refleks hareketleri engellemek amacıyla kullanılıyor. Ancak kişinin anesteziye tepkisini etkileyen faktörler arasında yaş, kilo, böbrek veya karaciğer hastalıkları gibi unsurların yanı sıra, cinsiyetin de etkili olup olmadığı uzun süredir merak konusu.
Bazı araştırmalar, kadınların anesteziden erkeklere kıyasla daha hızlı uyandığını ve daha sık “anestezi farkındalığı” yaşadığını öne sürüyor. Ancak George Washington Üniversitesi’nden ağrı tıbbı uzmanı Dr. Elisha Peterson’a göre, mevcut veriler sınırlı ve çelişkili. “Cinsiyet, anestezi dozunun belirlenmesinde belirleyici değil” diyen Peterson, anestezi altındaki hastaların beyin dalgalarının izlenerek doza müdahale edildiğini belirtiyor.
Kadınlar daha mı hızlı uyanıyor?
Propofol gibi yaygın anesteziklerin kullanımı sonrasında elde edilen veriler, erkeklerin anesteziden kadınlardan daha yavaş uyandığını göstermişti. 2023 yılında yapılan 33 çalışmanın incelendiği bir derlemede, kadınların ortalama %38 daha fazla anestezi farkındalığı yaşadığı, yani anestezi altındayken kısmen bilinçli olduğu belirtildi. Bu farkındalık durumu genellikle ağrısız olmakla birlikte, rahatsız edici olabilir.
Buna rağmen bazı araştırmalar bu sonuçları desteklemiyor. Örneğin, 2002 yılında Tayland’da yapılan bir çalışmada, 800 hastanın yalnızca beşi anestezi farkındalığı yaşadı; bunlardan üçü kadın, ikisi erkekti. Araştırmacılar, bu farkındalık durumunun yetersiz anesteziden kaynaklandığını belirtti.
Hormonlar ve metabolizma farkı etkili olabilir
Peterson’a göre, kadın ve erkek arasındaki fizyolojik, hormonal ve metabolik farklılıklar bu tepkilerin nedenini açıklayabilir. 2024 yılında yapılan bir çalışmada, dişi fareler ve kadınların anesteziye dalma süresinin daha uzun, uyanma sürelerinin daha kısa olduğu görüldü. Ayrıca, testosteron seviyesinin anesteziye duyarlılığı etkileyebileceği de gözlemlendi.
Beyindeki uyanıklık mekanizmaları
Anesteziklerin beyin uyku-uyanıklık döngüsünü kontrol eden hipotalamus bölgesini etkilediği biliniyor. Östrojen ve progesteron gibi hormonların da bu döngüde etkili olduğu düşünülüyor. Bu nedenle hormonlar, anesteziye duyarlılığı dolaylı olarak etkileyebilir.
Cinsiyet farklılıkları dikkate alınıyor mu?
Şu anda anestezi uygulamaları cinsiyete göre değişmiyor. Amerikan Anesteziyologlar Derneği’ne göre, anestezi farkındalığı oranı her 1.000 vakada 1 ila 2 olarak tahmin ediliyor. Peterson, yüksek riskli işlemlerde (örneğin acil sezaryen) beyin izleme araçlarının daha sık kullanılmasını öneriyor.
Alkol toleransı da önemli olabilir
Anestezi danışmanı Dr. Kai Rabenstein, vücudun propofolü alkolle benzer şekilde metabolize ettiğini ve yüksek alkol toleransı olan kişilerin anesteziye de daha dirençli olabileceğini belirtiyor. Bu nedenle, hastaların alkol ve uyuşturucu geçmişlerini doktorlarıyla paylaşmaları önem taşıyor.(LiveScience)
