Van’da derinleşen ekonomik kriz nedeniyle esnaflar tek tek kepenk indiriyor. Büyük umutlarla açılan iş yerleri, artan maliyetler ve azalan alım gücü nedeniyle kapatılıyor.
Kentin neredeyse her yerinde “devren satılık” ilanlar asılı. 13 meslek grubunun oluşturduğu Van Lokantacılar ve Fırıncılar Odası verilerine göre, 2024 yılının son 10 ayında yeme-içme sektöründe faaliyet gösteren 600’ü aşkın esnaf kepenk kapattı. Son 1 ay içerisinde ise 100 esnaf kepenk indirdi.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) raporuna göre, 2024 yılında kentte 548 şirket, 31 kooperatif ve 199 gerçek kişi ticari işletme kuruldu. Aynı yıl içinde 132 şirket ve 15 kooperatif “tasfiye” sürecine girdi. Bu süreçte 119 şirket, 21 kooperatif ve 113 gerçek kişi ticari işletme ise faaliyetlerini durdurdu. Van’da 2025’in ilk yarısında kurulan şirket sayısı 246 olarak açıklandı. Bu sayı 2024 yılının aynı döneminde 255’ti. 2025 yılının ilk 6 ayında şirket kurulumunda yüzde 3,5 düşüş gözlenirken, gerçek kişi işletme sayısında yüzde 16,9’luk artış görüldü. Böylece Wan’da şirket kuruluşlarında yaklaşık yüzde 3,53’lük bir düşüş yaşandı.
Sayı aratacak
Van Lokantacılar ve Fırıncılar Esnaf Odası Başkanı Sabri Işık, kent esnafının durumunu “iflasın eşiğinde” olarak özetledi. Işık, sadece 1 ayda 100 esnafın kepenk indirdiğini, bu kış bu sayının 250’ye ulaşabileceğini söyledi. Işık, “Van, Gayri Milli Yurtiçi Hasılatta Türkiye sonuncusu. 19’uncu büyük il olmasına rağmen herhangi bir üretimin olmadığı, hep tüketimin olduğu, esnafın esnaftan geçindiği bir il. Esnaf şuanda turizm üzerinden geçimini sağlamaya çalışıyor. Bu da esnafın yazın çalışıp kışın cepten yemesine neden oluyor. En yakın sınır kapısı Kapıköy’dür Bu kapıda lavabo bile yok. Başka ülkeden Van’a geçiş yapan turistler Türkiye’ye geldiğinde lavabo bulamıyor, ihtiyacını giderecek bir yer bulamıyor. Turistler birçok kontrol noktasından geçiriliyor. Defalarca yetkililere bildirmemize rağmen sorun çözülmedi. Bu sorunlar olduğu için artık turistler de gelmemeye başladı” diye konuştu.
Kiralar da artış
Yüksek kira fiyatlarının da esnafı iflasa sürükleyen nedenlerden olduğunu aktaran Işık, “Van’da kiralar artık İstanbul’u bile geçti. Bir tatlıcı 170 bin lira kira nasıl versin? 47 bin liralık dükkan kiraları 70 bine çıktı. Bu giderler ürün fiyatlarına yansıyor ama vatandaş alamıyor, esnaf da satamıyor” dedi.
Gıda sektöründe yaşanan KDV adaletsizliğine dikkati çeken Işık, “Malzemeyi yüzde 1 KDV ile alıyoruz ama yüzde 10 ile satmak zorundayız. Bu yüzde 9’luk fark esnafın sırtına yükleniyor. Bu da doğrudan vatandaşa yansıyor. Çaya, kahveye, kebaba bile zam gelmek zorunda kalıyor” diye kaydetti.
Denetimsizliğe tepki
Çalışan kişilerin maliyetlerinin ve kira giderlerinin yanı sıra denetimsizliğin de esnafı zorladığını söyleyen Işık, büyük işletmelere gerekli denetimlerin yapılmadığını, küçük esnafın ise sıkı denetlendiğini belirtti. Işık, “Küçük esnaf maliyetini kurtardığı için simidi 15 liraya satıyor, ceza yiyor. Ama büyük işletmeler 200 liralık ürünü 400’e satıyor, denetleyen yok” şeklinde konuştu.
Esnafın büyük kısmının SSK ve BAĞ-KUR borcu olduğunu aktaran Işık, “Esnafın yüzde 80’i BAĞ-KURborçlusu. Vergi borçları da cabası. Çoğu ya SSK’dan ya da vergiden icralık durumda” dedi. (MA)
