2021 yılında hayatını kaybeden dünyaca ünlü Amerikalı şair, çevirmen ve aktivist Jack Hirschman adına verilen şiir ödülünün bu yılki sahibi belli oldu. Jack Hirschman Şiir Ödülü bu yıl Kürt şair İlhan Sami Çomak’a verilecek.
Her yıl adalet, barış, özgürlük ve insan onuru ideallerini somutlaştıran ve olağanüstü şiirsel çalışmalarıyla öne çıkan bir şairi onurlandırmayı amaçlayan ödül, bu kez Türkiye’den bir isme gidiyor.
Türkiye’deki edebiyat çevrelerinden edindiğimiz bilgilere göre, jüri üyeleri arasında Francis Combes, Agneta Falk Hirschman ve Halmosi Sándor’un da bulunduğu heyet, onlarca şairin aday gösterildiği, küresel ölçekte yapılan değerlendirmeler ve oylamalar sonucunda üç isim finale kaldı. Bu üç isim; Hindistanlı şair, yazar ve dansçı Tishani Doshi, Somali kökenli İngiliz yazar ve şair Warsan Shire ve Kürt şair İlhan Sami Çomak oldu.
Jüri heyeti, nihai kararında, 30 yıl boyunca cezaevinde kalan ve kısa süre önce tahliye edilen İlhan Sami Çomak’ı ödüle layık gördü. Haziran ayında düzenlenmesi beklenen törende takdim edilecek ödül, şiirin sınırları aşan evrensel gücünü ve insan onuruyla kurduğu derin bağı bir kez daha vurgulamayı amaçlıyor.
Jack Hirschman: Şiiri hayata dönüştüren bir ruh
Jack Hirschman yalnızca politik duruşuyla değil, şiire yaklaşımı, üretkenliği ve evrensel diliyle de çağdaş Amerikan şiirinin en özgün ve etkili isimlerinden biri olarak anılıyor. 1933 yılında New York’ta doğan Hirschman, genç yaşta Ezra Pound’un çalışmalarına ilgi duymasıyla şiire yöneldi. Ancak onun için şiir asla sadece estetik bir uğraş olmadı; hem bireysel hem toplumsal dönüşümün bir aracıydı.
100’ün üzerinde kitabı bulunan Hirschman, yaşamı boyunca farklı halklardan, kültürlerden ve dillerden beslenen bir şiir evreni kurdu. Şiirlerinde hem lirik hem de deneysel bir dille varoluşu, aşkı, yoksulluğu, devrimi, emeği ve insan ruhunun karanlıklarını dile getirdi. Sanatın bireyi özgürleştirme gücüne inanan Hirschman, şiiri hayatın her alanına taşımaya çalışan bir şairdi.
Hirschman, aynı zamanda önemli bir çevirmen olarak dünya şiirine katkıda bulundu. Mayakovski’den Neruda’ya, Arap, Kürt, İtalyan, Fransız ve Türk şairlerine kadar pek çok ismi İngilizceye kazandırdı. Dili aşan anlamlar taşıyan bir şiir anlayışı benimsedi; imgede değil, eylemde derinleşen bir poetik tutum geliştirdi.
San Francisco Şiir Festivali’nin de kurucusu olan Hirschman, 2006-2009 yılları arasında kentin ‘resmî şair’i olarak görev yaptı. Beat kuşağının önde gelen figürleriyle, özellikle Allen Ginsberg ve Lawrence Ferlinghetti gibi isimlerle yakın ilişkiler kuran Hirschman, ancak onlardan farklı olarak toplumsal gerçekçiliği ve Marksist dünya görüşünü çok daha doğrudan biçimde şiirine taşıdı.
Şiiri bir eylem, bir çağrı ve bir direnç biçimi olarak gören Hirschman için şairlik, halkla birlikte yürümek anlamına geliyordu. Ezilenlerin, yoksulların, göçmenlerin ve özgürlük mücadelesi veren halkların yanında durdu. Kürt şairlere ve edebiyatına duyduğu özel ilgi de bu duruşun doğal bir parçasıydı.
İlhan Sami Çomak: Zindandan yükselen şiir
Jack Hirschman Şiir Ödülü’nün bu yılki sahibi, Türkiye’de 30 yılı aşkın süredir cezaevinde kalan şair İlhan Sami Çomak oldu. 1994 yılında, henüz 22 yaşındayken tutuklanan Çomak, üniversite öğrencisiyken gözaltına alınmış, ağır işkenceler sonucu alınan ifadelerle ve adil olmayan bir yargı süreci sonunda müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı.
Ancak Çomak, cezaevine kapatılmış bedenine rağmen şiirini özgür bırakmayı başardı. Yıllar içerisinde yazdığı şiirlerle Türkiye edebiyatında kendine özgü ve derinlikli bir yer edindi. Bugüne kadar dokuz şiir kitabı yayımlayan Çomak’ın dizelerinde doğa imgeleri, zamanın izleri, özlem, çocukluk, taşra ve içsel yolculuklar öne çıkar.
Onun şiiri, politik bir manifestodan ziyade insan ruhunun en yalın hâllerine temas eden duru ve ince bir lirizmi barındırır. Ancak bu lirizmin alt katmanlarında yılların yoksunluğu, ‘tutsaklıkla mücadele’, belleğin parçalanışı ve umudun inadı da hissedilir. Zamanı aşan ve mekâna sığmayan bu şiirler, ‘tutsaklık koşullarında’ dahi hayal gücünün sınır tanımadığını gözler önüne serer.
Yurt içinde ve dışında birçok ödüle değer görülen İlhan Sami Çomak, 8 Mart 1973 tarihinde Bingöl-Karlıova’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Bingöl’de tamamladıktan sonra, İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü’ne 1992 yılında kaydını yaptırdı. 1994 yılında gözaltına alındı ve tutuklandı ve 30 yılı aşkın bir süre cezaevinde kaldı. Çomak, Türkçe dışında anadili olan Kürtçe ile de şiirler yazıyor. 2016 yılında Gönderen: İlhan Sami Çomak isimli belgesele konu oldu.
Bugüne dek, Gitmeler Çiçek Kurusu, Açık Deniz, Günaydın Yeryüzü, Kedilerin Yazdığı İlahi, Bir Sabah Yürüdüm, Yağmur Dersleri, Dicle’nin Günlüğü, Geldim Sana, Hayattayız Nihayet, Karınca Yuvasını Dağıtmamak, Çîyayê Girtî (Kürtçe) adını verdiği kitapları yayımlandı.
Çomak, Geldim Sana dosyasıyla Sennur Sezer Emek-Direniş Şiir ve Öykü Ödülü’ne 2019 yılında layık görüldü. Hayattayız Nihayet şiir kitabıyla 2022 yılında Metin Altıok Ödülü’nü aldı. Çomak yine 2022’de Norveç Kültür Bakanlığı ve Yazarlar Birliği Özgürlük ve Haklar Ödülü ile Halkevleri Özel Ödülü’nü aldı. 2022’de Açık Şiir adlı bir kolektif tarafından hazırlanan Letters of Hope from Home kitabı ile kendisine kısa filmlerle Venedik Film Festivali ve Oslo Dünya Şiir Festivali’nde Fragmented Identities temalı Borders Sanat Festivali’nde temsil edildi. Şiirleri İngilizce, Norveççe, Rusça, Almanca, İtalyanca, Yunanca, Fransızca, Arnavutça ve Galce’ye çevrilen Çomak, Türkiye Pen Yazarlar Derneği ve Türkiye Yazarlar Sendikası üyesi olmasının yanı sıra, Norveç Pen, Avusturya Pen, Galler Pen Cymru, İrlanda Pen ve Kürt Pen (PENa Kurd) yaşam boyu onur üyesidir.
Hayat Seni Çok Seviyorum tiyatro oyunu Eylül 2022 yılında yayımlandı ve oyun aynı sene Moda Sahne’de oynandı. İlhan Sami Çomak bu eseriyle Üstün Akmen ve Tiyatro Eleştirmenleri Birliği en iyi tiyatro metni ödüllerini aldı. Çomak’ın İngilizce seçme şiirlerinden oluşan Separated From the Sun isimli kitabı Eylül 2022’de Smokestack Books UK tarafından yayımlandı.
Aynı direnişin farklı dillerdeki sesi
Jack Hirschman Şiir Ödülü’nün İlhan Sami Çomak’a verilmesi, iki farklı kıtada ama aynı ruhla şiire tutunan bu iki ismi buluşturuyor. Biri sokaklarda devrimci bildiriler okuyan ve şiirle yoksulluğa başkaldıran Amerikalı bir şair; diğeri cezaevi hücresinden doğaya, çocukluğa ve hayata tutunan Kürt bir şair.
Her ikisi de şiiri bir kaçış değil, bir varoluş biçimi olarak benimsedi ve her ikisi de, şiirin en karanlık zamanlarda bile bir ışık olabileceğini gösterdi.
Haziran ayında düzenlenecek törenle İlhan Sami Çomak’a takdim edilecek bu ödül, yalnızca edebi bir başarıyı değil, aynı zamanda dünya şiirinin taşıdığı evrensel dayanışma ilkesini ve insanlık onurunu yüceltiyor.
