Bir süredir çatışma çözümü mekanizmalarını, silah bırakmanın hukukunu ve silah bırakanların toplumsal ve siyasal hayata katılımı için DDR modelini, barışın kalıcılığı açısından da geçiş dönemi adaletini konuşuyoruz.
Daha da konuşacağız.
Barışın yolunu açacak her şeyi konuşmalı ve tartışmalıyız.
Ufkumuzu genişletmeliyiz.
Çünkü ufku genişleten bilgi değil meraktır.
“Benim bildiğim dünya bütün dünya değilmiş” diyebilmektir.
Bunu yapan insan da büyümez, genişler.
Küfür ve hakaret etmeden, nefrete ve ayrımcılığa değil barışa hizmet eden eleştirel her fikre de açık olarak yapabilmeliyiz bunu.
Çok uzattım, konuya döneyim.
Bu süreçte bir kavram daha girdi hayatımıza.
Demokratik entegrasyon.
Çatışmalı sürecin sona ermesiyle bir arada yaşamanın sürdürülebilirliğine dair normatif bir öneri bu.
Ben böyle anladım.
Çok kimlikli toplumların karşı karşıya olduğu temel bir soru var çünkü:
“Farklı etnik ve inanç topluluklarının tek bir kimliğe indirgenmeden ortak bir siyasal çatı altında bir arada yaşayabilmesi nasıl mümkün olabilir?”
Bu soruya verilen cevaplardan biri olan demokratik entegrasyon kavramını, çatışma çözümü bağlamında tartışmaya çalışacağım.
Demokratik entegrasyon, “toplulukların birbirine benzemek zorunda olmadığı; ancak aynı siyasal düzen içinde eşit haklara sahip olabileceği” ilkesine dayanıyor.
Karşılıklı tanıma, eşit yurttaşlık haklarının güvence altına alınması ve kapsayıcı siyasal katılım mekanizmalarının hayata geçirilmesiyle mümkün oluyor.
Yani yeniden kurucu bir hukuk ve yasal statüler öngörüyor.
Çünkü toplumsal çatışmaların kökünde tanınma taleplerinin reddi var.
Demokratik entegrasyon, tanınmayı yalnızca bireysel değil, kolektif bir hak olarak kabul ediyor.
Bir halkın kimliğiyle, diliyle ve tarihsel hafızasıyla birlikte tanınmaması, onu bu duruma itiraza ve mücadeleye zorlar ki yakın tarihimizin yaklaşık 50 yılı bunun çok sancılı ve yıkıcı bir tecrübesidir.
Burada Chantal Mouffe’nin toplumsal çatışmanın (antagonizmanın) tamamen ortadan kaldırılamayacağını; ancak bunun düşmanlıktan muhaliflik zeminine taşınabileceği savunusunu hatırlamak isterim.
Mouffe’ye göre demokratik entegrasyon tam da bu ‘çatışmayı demokratikleştirme’ imkanıdır.
Ama demokratik entegrasyon yalnızca yeni bir hukuki düzenleme modeli de değil aynı zamanda toplumsal ilişkilerin yeniden kurulmasını hedefleyen normatif bir çerçeve.
Bu kavrama dair en temel tartışma ve gerilim konusu ise demokratik entegrasyon ve asimilasyonun gerçekten bir farkının olup olmadığı meselesi.
Demokratik entegrasyon asimilasyon kavramından nerede ayrılıyor? Ya da ayrılıyor mu?
Ben bu ayrımın, yalnızca kuramsal bir fark değil; aynı zamanda toplumsal barışın nasıl tasavvur edildiğini belirleyen temel bir yönelim farkı olduğunu düşünüyorum.
Asimilasyon, ulus devletin tek dil, tek kimlik dayatmasının yöntemi ve sonucu.
Demokratik entegrasyon ise farklılıkları siyasal topluluğun kurucu unsuru olarak kabul ediyor.
Asimilasyon, tek tip yurttaşlık modeli.
Demokratik entegrasyon ise çeşitlilik içinde eşit yurttaşlık öngörüyor.
Bu kadar teori yeter derseniz, demokratik entegrasyonun farklı toplumsal ve siyasal bağlamlarda pratik deneyimleri de mevcut.
Kanada/Québec örneği
Kanada’da Québec bölgesinin Fransızca konuşan topluluğu da tarihsel olarak kimliğini koruma mücadelesi yürütmüş. Kanada federal yapısı içinde Québec’e kültürel özerklik, dil hakları ve belirli alanlarda yasama yetkisi tanınması, demokratik entegrasyonun barışçıl bir modeli olarak değerlendirilebilir.
Bu deneyimde şu ilkeler önemli:
- Dil ve kültürel hakların anayasal güvence altına alınması.
- Federal ve yerel otoriteler arasında yetki paylaşımı.
Kuzey İrlanda barış süreci
Kuzey İrlanda’da 1998 yılında imzalanan Hayırlı Cuma Anlaşması, uzun yıllar süren siyasal ve etnik çatışmanın demokratik müzakere yoluyla çözümüne en önemli örneklerden biri malumunuz.
Anlaşma, Britanya ve İrlanda hükümetleri ile bölgedeki farklı siyasal aktörlerin katılımıyla yapılmıştı.
Anlaşmanın temel unsurları şunlardı:
- Güç paylaşımına dayalı parlamenter yapı.
- Silahlı örgütlerin siyasal yaşama katılımı için dönüşüm mekanizmaları.
- Topluluklar arası temsil eşitliği.
- Bu model de demokratik entegrasyonun çatışma sonrası siyasal yeniden kuruluş süreçlerinde nasıl uygulanabildiğine ait önemli bir deneyim.
Demokratik entegrasyonu, farklı toplulukları tek bir kimlik içinde eritmeyi değil; onları eşit ve meşru siyasal özneler olarak tanımayı hedefleyen bir arada yaşama modeli olarak düşünebiliriz.
Demokratik entegrasyonun en temel yaklaşımlarını şöyle sıralayabilirim:
Karşılıklı tanıma: Farklı kimliklerin varlığının kabulü ve meşrulaştırılması.
Eşit yurttaşlık: Tüm toplulukların siyasal katılım hakkının güvence altına alınması.
Kurumsal kapsayıcılık: Yönetim mekanizmalarının tek merkezli değil, paylaşımlı ve müzakere temelli olması.
Dolayısıyla demokratik entegrasyon, birlikte yaşamın adil ve sürdürülebilir bir şekilde yeniden kurulmasıdır diyebiliriz.
Farklı toplulukların ortak siyasal geleceğinin, birbirine benzeme zorunluluğu olmaksızın, karşılıklı tanıma ve müzakere yoluyla mümkün olduğu fikrinden yola çıkar.
Şimdi gelelim Türkiye’de çatışmalı dönemi geride bırakarak Kürt meselesinin demokratik çözümü ve barış arayışından geçtiğimiz şu günlerdeki demokratik entegrasyon tartışmasına.
Türkiye’nin toplumsal yapısı tarihsel olarak çok dilli, çok inançlı ve çok kültürlü olmasına rağmen, Cumhuriyet’in ulus devlet inşa süreci, homojen bir vatandaşlık kimliği üretmeyi hedeflemişti. Bu süreç de asimilasyon, dışlama ve tanıma krizleri ve çatışmaları doğurdu.
Bugünkü tartışmamız da şu değil mi?
Türkiye’nin demokratik geleceği, etnik ve inanç farklılıklarının inkarı ve bastırılmasıyla mı yoksa eşit yurttaşlık temelinde tanınmasıyla mı şekillenecek?
Bu sorunun cevabı da bir “kimlik politikası” meselesi değil; cumhuriyetin kendisini nasıl tanımladığına dair bir rejim sorunudur.
Türkiye’de Kürtlerin, Alevilerin, Ermenilerin, Rumların, Süryanilerin, Romanların, Çerkeslerin ve daha birçok topluluğun deneyimlediği tarihsel hafıza, “görünmez kılınma” ve “kurucu özne sayılmama” ile şekillenmiştir.
Bu hafızanın yarattığı duygu da her biri için hiç de mutlu edici ve iç acıcı değildir.
Demokratik entegrasyon bu tabloyu tersine çevirme iddiası taşıyor.
“Yurttaşlık, yalnızca hukuki bir statü değil, sosyo-politik bir eşitlik deneyimidir” diyor.
Yani,
Birlik aynılık değildir.
Birlik, benzeşmeyle değil, karşılıklı tanıma ve saygıyla kurulur.
Türkiye’nin demokratik geleceği, egemen olanın bugüne kadar dışlanmış olanlara sadece “kardeşçe kucak açması” ile değil; tüm halkların ve inançların cumhuriyetin kurucu özneleri olarak eşit biçimde tanınması ile mümkün olabilir.
Biyolojik kardeşlerin bile mesela miras paylaşımı gibi kritik anlarda hukuka ihtiyacı olduğunu hatırlatarak bitireyim.
Güçlü kardeşe karşı zayıf kardeşin eşit payını hukuk korur.
