Dışişleri Bakanı Hakan, Fidan, 6-7 Temmuz’da Brezilya’nın ev sahipliğinde Rio de Janeiro’da düzenlenen 17. BRICS Zirvesi’ne Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı temsilen katıldı. Fidan, Zirve sonrasında yaptığı açıklamada şunları kaydetti:
” Bugün BRICS Zirvesi’ne Cumhurbaşkanımızı temsilen katıldım. Türkiye biliyorsunuz davet edilen ülkeler arasında. BRICS’in kendi üye ülkeleri var, aynı zamanda ortak ülkeler var, bir de Türkiye gibi davet edilen ülkeler var. Türkiye’nin uluslararası duruşu, pozisyonu onun birçok platformda sözünün dinlenmesine, aranmasına sebep oluyor. Bizim tecrübelerimizden, görüşlerimizden istifade etmek isteyen bir uluslararası toplum burada mevcut. Bu seneki Zirve, Brezilya’nın başkanlığında oldukça verimli olarak geçti diye düşünüyorum. Bu seneki BRICS’te birdenbire son birkaç yıldır gündemi oldukça domine eden ve gündelik hayata yönelik getireceği değişikliklerin devrim etkisinde olacağı değerlendirmesi yapılan yapay zeka konusunda ciddi değerlendirmelerde bulunuldu. İklim değişikliği ve sağlık konularında da oturumlar düzenlendi. Bu üç konu da birbirinden de önemli konular. Biz bu konularda Türkiye’nin duruşunu, pozisyonunu ifade ettik. Özellikle uluslararası sistemdeki değişikliği, biliyorsunuz Cumhurbaşkanımız, ‘Dünya beşten büyüktür’ derken, buradaki adaletsizliği, eşitsizliği bir cümleyle ifade etmiş oluyor.”
‘BRICS ile de yakından ilgilenmeye devam edeceğiz’
Fidan, yapay zeka konusunda da “Özellikle bu teknolojiden bazı ülkelerin azami istifade etmesi, bazı ülkelerin mahrum kalması ve buradaki açığın çok büyük olması, bir yapay zeka üzerinden bir hızlı dominasyon etkisi ortaya çıkar mı, ona dikkat çektik. Uluslararası sistemin ve kuruluşlar platformların bu konuda oldukça duyarlı ve hareketli olması gerektiğine yönelik uyarılarımız oldu” dedi.
İklim değişikliği
İklim değişikliği konusunun önemine işaret eden ve Türkiye’nin buna yönelik taahhütlerine ne kadar bağlı olduğunu ifade ettiklerini aktaran Fidan, “Aslında şu da endişe verici, masa etrafındaki bütün ülkeler maalesef bu konuda ciddi bir endişe içerisindeler. Biliyorsunuz, BRICS üyesi ülkeler dünya nüfusunun neredeyse yarısını, ekonomisinin de yüzde 40’ını oluşturmaktalar. Bizim bugünkü masanın etrafında bir araya gelen ülkelerin yarısı aynı zamanda G20 üyesi ülkelerdi. Türkiye, her platformdaki değişiklikleri yakından takip ediyor, BRICS ile de yakından ilgilenmeye bu açıdan devam edeceğiz” diye konuştu.
‘Hamas teklifine cevabını vermeden önce onlarla birkaç defa görüştük’
Bir gazetecinin, BRICS’te yayınlanan bildirinin, uluslararası sistemin İsrail’e karşı tutumunun değiştiğinin bir işareti olup olmadığını ve Hamas ile yapılan müzakerelere ilişkin soru sorması üzerine Bakan Fidan, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Gazze’deki soykırım zirveye ulaştığı andan itibaren uluslararası sistemdeki İsrail’i destekleyen bazı aktörler bile kendilerini İsrail’den eskilerin ifadesiyle beri tutmayı, uzakta tutmayı öncelediler. Çünkü İsrail, soykırımcı İsrail ile bir arada durmak artık hiç kimseyi iyi durumda göstermiyor. Fakat şu anda İsrail’i destekleyen ülkelerin sayısı, retorikte bir elin parmakları kadar neredeyse, bunların başında tabii ki bu politikalara karşı çıkmayan Amerika gelmekte. Fakat uluslararası toplumun neredeyse tamamının retorik olarak, politik söylem olarak, Gazze’deki olayları lanetlediği, iki devletli çözümlü savunduğu bir yerde, hala somut olarak bir sonucun çıkmaması işte sistemde tam da bizim arıza diye ifade ettiğimiz konu. Yani düzeltilmesi gereken bu, tartışılması gereken bu. Buna yönelik ciddi tespitler ve çalışmalar var. Bizim de yoğunlaşmamız bu yönde olacak.
Mevcut ateşkes görüşmeleriyle ilgili, ilgili taraflarla görüşmelerimiz devam ediyor. Hamas teklifine cevabını vermeden önce onlarla birkaç defa görüştük. Bu konudaki görüşlerimizi, Cumhurbaşkanımızın telkinlerini kendilerine ilettik. Bizim her zaman için duruşumuz ateşkesin, barışın ve insani yardımların bir an önce hayata geçmesinden yana. İki devletli çözüme de barışçıl bir çözüm bulunmasından yana. Her ne kadar İsrail bunu giderek yaygınlaştırdığı bir savaşa ve sistematik bir katliama, soykırıma dönüştürse de bunun diplomatik bir yolla çözülmesi için elimizden gelen her şeyi yapmaya hazır olduğumuzu, diğer ortaklarımızla, müttefiklerimizle beraber çalışacağımızı ifade ettik. Arabulucu arkadaşlarımızın iyimser olduğunu gördüm. Bu sabah erken saatlerde Katar Başbakanıyla da bir görüşmemiz oldu. Onlarla da durum değerlendirmesi yaptık. Şu anda taraflar arasındaki müzakereler Doha’da devam ediyor. Oradan da geri beslemeler alıyoruz. Birkaç gün içinde bir netleşme olur. Ama dileğimiz odur ki, ateşkes hayata geçsin, insani yardımlar bir an önce başlasın, bu soykırım dursun.”
‘Nükleer müzakerelerin yeniden başlaması konusunda belirsizlik var’
Hakan Fidan, İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi ile görüşmesinde, nükleer müzakereler ve İsrail ordusunun saldırısı sonrasındaki ateşkesin gündeme gelip gelmediğinin sorulması üzerine de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, üç gün önce Hankendi’de İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ile buluştuğunu hatırlattı. Fidan, şunları söyledi:
“Orada da Sayın Arakçi vardı. Kendileri Cumhurbaşkanımıza, yürütülen nükleer müzakerelerle ilgili bilgi verdiler. Cumhurbaşkanımız orada son durumla ilgili bilgi aldı. Bugün de biz Sayın Arakçi ile bir araya gelerek aslında ateşkeste neredeyiz, nasıl gidiyor, bundan sonraki süreç nasıl cereyan edecek onun ve bizim bu noktadaki görüşlerimizle, bu konudaki değerlendirmeleri karşılıklı görüş alışverişinde bulunduk. Ateşkes hala geçerliliğini koruyor. Tarafların buna riayet ettiğini görüyoruz. Ama şu anda bir sonraki adım olan nükleer müzakerelerin yeniden başlaması konusunda bir şu anda belirsizlik var. Burada ortaya konmuş birtakım görüşler var. Ben bundan dört gün önce Witkoff’la yaptığım görüşmede de bu konu gündeme geldi, uzun uzun konuştuk. Amerikan tarafının birtakım bu konuda görüşleri var. Onu hem Hankendi’de ECO Zirvesi’nde hem bugün yaptığımız ikili görüşmede İran tarafına aktarma imkanımız oldu. İran tarafının birtakım anlaşılabilir endişeleri var, bir önceki tecrübeden hareketle. Ama dileriz bir an önce bu probleme bir diplomatik çözüm bulunur, müzakere yoluyla ve savaş yaygınlaşmaz.”
‘İki taraf da müzakere süreçlerini insani ayağından oldukça memnunlar’
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile yaptığı görüşme anımsatılarak, “Rusya Devlet Başkanı Putin’in de üçüncü tur görüşmeler için Rusya’nın hazır olduğunu söylediği açıklamalar var. Bu noktada Türkiye’de üçüncü tur görüşmelerinin yapılması yakın bir tarih mi?” soruları üzerine, Fidan şöyle konuştu:
“Önceki iki tur görüşmeye ev sahipliği yaptık. Bu, şu ana kadar dört yıllık savaşta hiç ulaşılmadık neticeleri beraberinde getirdi. Bunların başında şu ana kadar olan rekor sayıda savaş esirinin değiştirilmesine ve naaşların birbirlerine iade edilmesine yol açtı. Bu açıdan gerçekten Cumhurbaşkanımızın liderliğinde yürütülen bu arabuluculuk diplomasisinin insanlık namına ne kadar anlamlı, verimli şeyler üretebileceğinin de bir numunesi oldu. Benim gözlemim her iki taraf da aslında devam eden müzakere süreçlerinin özellikle insani ayağı dediğimiz bu ayağından oldukça memnunlar.
Diğer taraftan kalıcı ateşkes veya geçici ateşkes bu nasıl mümkün olacak, bunun modalitesi liderler zirvesiyle mi olacak, yoksa mevcut müzakere heyetleri bu konuyu hayata geçirebilecek mi, buna yönelik tartışmalar devam ediyor. Tarafların değişik fikirleri var, bunu daha önceki açıklamalarımda ifade etmiştim. Ukraynalılar kayıtsız şartsız mevcut temas hatları üzerinde hemen ateşkes isterken, Ruslar bu geçici ateşkese birtakım şartlar yerine gelmeden çok sıcak bakmadıklarını ifade ettiler. Bunlar tabii ki tarafların başlangıç pozisyonu. Bizim onlara tavsiyemiz masa etrafına gelmeye devam ederseniz başlangıç pozisyonları farklı yöntemlerle ve daha yaratıcı çözümlerle ortada bir yerde buluşulabilir görüşündeyiz. Bu görüşü her iki tarafa da aktarıyoruz.
Liderler zirvesiyle ilgili yeni olan şu, eskiye nazaran, biz başından beri olayı takip ettiğimiz için, Sayın Putin dahil herkes aslında bir araya gelme konusunda mevcut muhataplarıyla bir sorun görmüyorlar. Sayın Trump’ın, Sayın Putin’in, Sayın Zelenski’nin Cumhurbaşkanımızın ev sahipliğinde bir araya gelmesi prensibinde bir sorun yok. Ama özellikle Rus tarafının görüşmeye gelmeden önce ‘Hayata birtakım şeyler geçmeli’ fikri var. Bu konuda müzakere heyetlerinin biraz daha çalışıp somut neticeler ortaya koyması gerekiyor. Ruslar üçüncü tur görüşmelere hazır olduklarını ifade ettiler. Şimdi Ukrayna tarafının cevabını bekliyoruz, temasımız devam ediyor onlarla da.”
‘Pakistan’a gideceğiz, sonra Malezya’ya hareket edeceğiz’
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, sonraki programlarının sorulması üzerine de şunları kaydetti:
“Buradan sonra gündemimiz yoğun, hemen bugün şimdi bu mülakattan sonra Pakistan’a doğru gideceğiz, uzun bir yol. Pakistan’da çok kısa bir süre kalıp, oradaki ikili görüşmelerimizi yapıp Malezya’ya hareket edeceğiz. Malezya’da ASEAN toplantısı var. Yine BRICS ortamı gibi ASEAN da bizim yakından takip ettiğimiz bir bölgesel ekonomi platformu. Burada da 12 ülke gerçekten çok güçlü ve dinamik bir ekonomik platform oluşturmakta. Türkiye burayla yakından ilgilenmekte. İnşallah oradaki angajman statümüzü bütün ülkelerin oy birliğiyle yükseltme konusunda ciddi bir çalışmamız var devam eden. Yeniden Asya projemiz vardı, o projeyi de biz artık Asya’ya daimi kalıcı olarak geri döndüğümüzü ilan ederek başka bir seviyeye taşımış olduk. Çok katmanlı, çok boyutlu bir angajman politikamız var Asya’ya.” (ANKA)
