Newala Qesaba’da (Kasaplar Deresi), 1915’ten itibaren Ermeniler ve Keldaniler, 1980 ve 90’lı yıllarda da başta Kürtler olmak üzere ağır insan hakları ihlallerine uğrayan, zorla kaybedilen, işkence ve faili meçhul cinayetler sonucu yaşamını yitiren yüzlerce insanın cenazesinin bulunuyor.
Bunun yanı sıra 1980’ler sonrası çıkan çatışmalarda hayatını kaybeden PKK’lilerin de toplu bir şekilde defnedildiği bir bölge. PKK’li Mahsum Korkmaz’ın (Agit) da cenazesinin defnedilen kişiler arasında olduğu belirtiliyor. Kimi verilere göre, en az 300 Kürt’ün cenazesi burada bulunuyor. Ancak bu sayı hiçbir zaman tam olarak netleştirilemedi.
İlk kazı 1989’da yapıldı
22 Nisan 1989 günü derede ilk kez kazı yapıldı ve birkaç saat içinde 8 kişinin kemiklerine ulaşıldı. Zorla kaybedildiği belirtilen insanların cenazeleri için bağımsız uzmanların da yer aldığı bilimsel bir çalışma yapılması bekleniyordu. Fakat aynı gün kazılar durduruldu, o tarihten bugüne hiçbir adım atılmadığı gibi çıkarılan sekiz cenazenin kimlikleri, ölüm nedenleri de aydınlatılmadı. Ancak dere, zamanla yapılaşmaya açıldı. Buna tepkiler ve itirazlar yükseldi.
İdare Mahkemesi’nin kararı
En son Siirt Belediyesi’ne atanan kayyımın ve onun oluşturduğu belediye meclisinin toplu mezarların bulunduğu Newala Qesaba’yı imara açma kararının yürütmesi İdare Mahkemesi tarafından durduruldu.
Diyarbakır Şehir Plancılar Odası, 11 Nisan 2025’te tarihli imar kararının Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliğine aykırı olduğu, kenttin deprem bölgesi olduğu ve planlarda güncel jeolojik etüt raporunun bulunmadığı gerekçesiyle yaptığı başvuruyu inceleyen Siirt İdare Mahkemesi, kararın yürütmesini durdurdu.
Mahkeme kararında, imar planında metrekare/kişiye düşen alan ve açık ve yeşil alanın “Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin Ek-2 Tablosu’nda belirlenen standardı karşılamadığını belirtti. Mahkeme kararında, dosyada imar için Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın zorunlu olmasına rağmen onaylı jeoteknik-jeolojik etüt raporunun bulunmadığı, imar planına esas jeolojik-jeoteknik etüt raporunun bulunmadığı ve bu rapor olmaksızın imar planlarının hazırlanmasının ve onaylanmasının mümkün olmadığını kaydetti. Mahkeme; yüksek gerilim enerji nakil hattı altında kalan ve ticari yapılaşma için ayrılan alanın ise yapılaşma planının bütünlüğünü bozduğu, bu yöndeki yaklaşımın şehircilik esaslarına, planlama ilke ve tekniklerine aykırı olduğunu kaydetti.
Dava konusu imara açma kararının şehircilik ilkeleri ve planlama esaslarına aykırı bulan mahkeme, işlemin hukuka ve mevzuata aykırı olduğu sonucuna vararak, işlemin uygulanması halinde telafisi güç zararlar doğabileceğini belirterek, yürütmeyi durdurma kararı verdi. Karar, oy birliği ile alındı.
‘Bu saatten sonra yapılan her inşaat kanunsuzdur’
Verilen kararı değerlendiren Diyarbakır Şehir Plancıları Odası Sekreteri Mahmut Özkeskin, imar planının hatalı olduğunu, teknik olarak hiçbir şekilde kabul edilemeyeceğini belirterek, “Sêrt gibi birinci derece deprem bölgesinde kalan ilimiz. Sêrt, hem geçmişte hem de bugün jeolojik analizler yapılmadan kentleri rant olarak gören anlayışa teslim edilmiştir” dedi. Kentlerin rant amacıyla kullanılmaması gerektiğini ifade etti:
“Kayyım tarafından onaylanan plan da bu görüşlerimizi doğrular niteliktedir. Bundan dolayı plana itiraz edilmiş olup, itiraz ile sonuç alınamayınca dava edilmiştir. Bilirkişi ve mahkeme heyetinin görüş ve kararlarıyla şu an plan için yürütme durdurma kararı verilmiştir. Bu karardan itibaren yapılacak her inşaat kanuna aykırılık, verilecek her ruhsat mahkeme kararını yok sayan bir uygulama olacaktır. Bizim tek derdimiz yeni 6 Şubatların yaşanmaması ve halkın güvenli bir kent içinde geleceğe umutla bakmasıdır. Yineliyoruz tekrardan bir TMMOB olarak şehirlerimizi ve halkımızı korumak için her türlü enerjimizi ve bilgimizi vermeye hazırız ve gönüllüyüz.”
‘Toplu mezar bulundu, 8 cenaze çıkarıldı’
TMMOB Diyarbakır İl Koordinasyon Kurulu Sekreteri Mahsum Çiya Korkmaz, Newala Qesaba’da 1980 ve 90’larda zorla kaybedilen, işkence ve faili meçhul cinayetlerle katledilen yüzlerce insanın cenazesinin bulunduğu hatırlattı. 2 Nisan 1989’da bölgede bir toplu mezarın ortaya çıkarıldığını anımsatan Korkmaz, ilk kazılarda birkaç saat içinde 8 kişinin cenazesinin bölgeden çıkarıldığına ifade etti: “Zorla kaybedildiği belirtilen insanların cenazeleri için bağımsız uzmanların da yer aldığı bilimsel bir çalışma yapılması bekleniyordu. Fakat aynı gün Siirt Valiliği’nin talimatıyla kazılar durduruldu, o tarihten bugüne hiçbir adım atılmadığı gibi çıkarılan 8 cenazenin kimlikleri, ölüm nedenleri de aydınlatılmadı. Bu durumda yapılması gereken öncelikle alanın mezarlık, toplu mezar veya tarihi kalıntı olduğu belirlenip kamu yararı gereği arkeolojik veya adli araştırmalar tamamlanmadan imar uygulaması yapılması hukuka aykırı iken bugün toplumun vicdanını yaralayan uygulamalarla karşı karşıya kalınıyor.”
‘Alan korunmaya alınmalı’
Newala Qesaba’daki toplu mezarlara işaret eden Korkmaz, “Bir alanın ‘imar planı onaylı’ olması, orada insan kalıntısı çıktığında sınırsız inşaat hakkı vermez. Bu, Türkiye’de de, uluslararası hukukta da böyledir. Yukarıda sıraladığımız teknik, sosyolojik ve kültürel açıların dikkate alınması ve mevcut yapılan imar revizyonlarında ilgili alanın korunmaya alınması gerektiğini tekrar vurguluyoruz” ifadelerini kullandı. (MA)
