İran Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Ermenistan, Azerbaycan ve ABD arasında dün gerçekleştirilen üçlü mutabakat zaptının ardından ABD Başkanı Donald Trump’ın Zengezur Koridoru’na ilişkin açıklamalarına yanıt verdi.
Velayeti, ABD Başkanı Donald Trump’ın, Zengezur Koridoru’nu 99 yıllığına kiralandığı iddiasını eleştirdi ve “Güney Kafkasya, Trump’ın kiralayabileceği sahipsiz bir yer değil. Bu geçit, onun mülkü değil, paralı askerleri için bir mezarlık olacaktır” ifadelerini kullandı.
Velayeti ayrıca, “Bu koridor, bölgenin jeopolitik konumunu değiştirir, sınırları yerinden oynatır ve Ermenistan’ın parçalanması amacıyla tasarlanmıştır. Türkiye ve Azerbaycan bu koridorun inşasında ısrar ettiklerinde, İran Silahlı Kuvvetleri, dönemin Genelkurmay Başkanı Bakıri’nin komutasında, ülkenin kuzeybatısında çok sayıda tatbikat gerçekleştirdi. Bu tatbikatlar, bu girişimi engelleme konusundaki hazırlığımızı ve kararlılığımızı gösterdi” ifadelerini kullandı.
‘Trump kendini bir emlakçı zannediyor’
Danışman Velayeti, “Bir ülkenin başka bir ülkeye koridor kiralaması söylemi safça bir ifade ve Trump da bu saflığa kendini kaptırmış gibi görünüyor. Trump’ın dünyanın bu tarafında bir koridor kiraladığı iddiası, birinin buradan kalkıp Panama Kanalı’nı kiralaması gibi bir şey. Bu imkansız ve asla gerçekleşmeyecek. Trump, her zamanki gibi gösterişli ama içi boş sözler sarf ediyor. Kendini bir emlakçı zannederek toprak ve bölge kiralamak istiyor” dedi.
Velayeti, Ermenistan Başbakanı Paşinyan’ın daha önceki İran ziyaretinde, hükümetin söz konusu projeyi “açıkça zararlı ve komplo niyeti taşıyor” şeklinde nitelendirdiğini ve kendisinin de koridorun inşasına karşı olduğunu ifade ettiğini hatırlattı.
‘İran ABD koridorunu engelleyecektir’
Danışman Velayeti, şunları da söyledi:
“Zengezur Koridoru’nun inşası İran’ın sınırlarında değişikliklere yol açacaktır ve ülkenin kuzey ile kuzeybatısındaki kara bağlantısının Türkiye’ye bağımlı hale getirecektir. Bu plan hayata geçirilirse Güney Kafkasya’nın güvenliği tehlikeye girer. Bu nedenle İran, yanında Rusya olsun ya da olmasın, bölgenin güvenliği için adım atacak ve ABD koridorunu engelleyecektir. Ayrıca stratejik açıdan Rusya’nın da bu koridora karşı olduğuna inanıyoruz.”
Zengezur Koridoru hakkında neler biliniyor?
ABD Başkanı Donald Trump’ın 8 Ağustos Cuma günü Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı Beyaz Saray’da ağırladığı görüşmede, gündemdeki en önemli konulardan biri Zengezur Koridoru’ydu.
Azerbaycan lideri Aliyev, 2025’in başında yaptığı bir açıklamada “Dört yıldan uzun bir süredir bunun [Zengezur Koridoru] müzakereler yoluyla çözülmesini istiyoruz. Daha ne kadar beklememiz gerekecek ve neden?” demişti.
Ermenistan lideri Paşinyan ise “Bakü’ye resmi olarak, bölgedeki ulaşım bağlantılarını açmayı hedefleyen Barış Kavşağı adlı bir proje sunduklarını, bunun dışında gündemlerinde başka bir proje olmadığını” söylemişti.
Fakat aradan geçen aylarda, ABD’nin girişimleriyle iki ülke arasındaki müzakereler hızlandı ve iki ülke ABD’Deki görüşmede Zengezur Koridoru hakkında bir anlaşma da imzaladı.
Aliyev, “Bugün Kafkasya’da barışı tesis ediyoruz. Savaşlar, işgal ve kan dökülmesiyle meşgul olarak çok uzun yıllar kaybettik” dedi.
Paşinyan ise anlaşmanın imzalanmasını iki ülke arasındaki ilişkilerde “önemli bir dönüm noktası” olarak nitelendirdi.
Trump, enerji ve teknoloji ticaretini genişletmek için her iki ülkeyle de ikili bir anlaşma imzaladığını söyledi.
Proje nedir?
Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik adını taşıyor.
Azerbaycan’da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor.
Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor.
Zengezur Koridoru projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefleyen projenin adı.
Daha geniş anlamda ise proje Azerbaycan’ı doğrudan Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor.
2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir ateşkes anlaşmasıyla sona ermişti.
Anlaşmanın 9. maddesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü. Bu maddede şu ifadelere yer verildi:
“Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti eder.”
Metinde ayrıca, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım bağlantılarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı.
Azerbaycan bu madde ile iki ülkenin Zengezur Koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürdü.
Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini ancak bu maddede Zengezur adının kullanılmadığı gibi Bakü’nün talep ettiği şekliyle bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtti.
Azerbaycan 2023’teki son askeri operasyonuyla, 20 Eylül’de Dağlık Karabağ’da kontrolü ele geçirdi.
Dağlık Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçılar, silah bırakmayı ve Bakü yönetimiyle “bölgenin Azerbaycan’la yeniden entegre olması” için görüşmeler yapmayı kabul etti.
Ermenistan, kontrolüne daha fazla imkan veren “Barış Kavşağı” adlı alternatif bir proje öneriyor.
Girişim, Hazar Denizi’ni Akdeniz’e ve Basra Körfezi’ne bağlayarak Ermenistan, Türkiye, Azerbaycan, İran ve Gürcistan arasında ticaret, enerji ve insan akışını kolaylaştırmak için önemli ulaşım ve iletişim altyapısı yatırımları öngörüyor.
Son olarak 7 Ağustos’ta Reuters ajansı, ABD yönetiminden kaynaklara dayandırdığı haberinde tarafların koridor konusunda uzlaştığını, adının Trump Uluslararası Barış ve Kalkınma Koridoru olacağını, yönetiminin uzun süreliğine ABD’ye verileceğini ve ABD’ye bu koridorun inşaat ve yönetimini taşeron şirketlere verme hakkının tanınacağını yazdı.
İran neden tepki gösteriyor?
İranlı yetkililer ise dönem dönem yaptığı açıklamalarla projeyle ilgili kaygılarını gündeme getiriyor.
Tahran başından beri Kafkaslar’da “jeopolitik değişiklikler” istemediğini belirterek projeye karşı çıkıyor.
İran, koridorun Ermenistan’a doğrudan kara erişimini kesebileceğinden endişe ediyor.
Eylül 2024’te İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi projeyle ilgili, İran’ın komşu ülkelerinin sınırlarında herhangi bir değişikliğin ülkesi için kırmızı çizgi anlamına geldiğini ve “tümüyle kabul edilemez” olduğunu söyledi.
Arakçi’nin tepkisi, Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir barış anlaşması üzerinde mutabakatın sağlanması ve karadan bir koridor açılmasına yönelik çalışmalar konusunda “iletişimin açık tutulmasından” yana olduğunu açıklamasından sonra geldi.
Rusya, Azerbaycan ve Nahçıvan arasında genel olarak yeni ulaşım yolları açılmasını destekliyor.
İran da son dönemde Rus yetkililerinin açıklamalarını Moskova’nın Zengezur koridoru için Azerbaycan’a destek verdiği yönünde yorumluyor.
Türkiye’den değerlendirmeler ne?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERdoğan konuyla ilgili son açıklamasını 21 Temmuz 2025’te yaptı.
Erdoğan “Zengezur Koridoru sadece Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye’ye değil bölgedeki diğer ülkelere de fayda sağlayacak” dedi ve ekledi:
“Biz bu hattı aynı zamanda jeoekonomik boyutu itibarıyla son derece önemli bir konu olarak görüyoruz.
“”Nitekim, bu hat bölgemizin ötesindeki coğrafyaları da birbirine bağlayacak ve ticareti canlandıracaktır. Bu hattın bir anlaşmazlık kaynağı değil, bir mutabakat simgesi haline gelmesi temel beklentimizdir. Bu sayede bölge iş birliğinin galebe çaldığı bir refah alanı olacaktır.”
Ermenistan-Azerbaycan arasındaki anlaşmanın detaylarında neler var?
