Dün (29 Aralık) Yalova’da yaşanan ve yaklaşık 9 saat süren, 3 polisin hayatını kaybetmesi, 7 polis ve bir bekçinin yaralanmasıyla sonuçlanan çatışmayla IŞİD Horasan adı tekrar gündeme geldi. IŞİD Horasan, çağrıştırdığı anlam itibarıyla IŞİD’den farklı bir örgütmüş gibi algılanıyor. Ancak IŞİD Horasan, IŞİD’in “eyaletlere” dayandırdığı örgütlenme yapısı çerçevesinde örgütün, adını aldığı eyaletinin kolu.
Adının kısaltması, İslam Devleti Horasan Vilayeti (Islamic State Khorasan Province – ISKP) olan IŞİD Horasan, resmî olarak varlığını 2015 yılında ilan etti ve IŞİD’in Orta Asya örgütlenmesi olarak saldırılara başladı.
26 Ocak 2015’te, dönemin IŞİD sözcüsü Ebu Muhammed el-Adnani, IŞİD Horasan Vilayetinin kurulduğunu ilân etmişti.
Örgütün İngilizce yayınlanan “Voice of Khurasan” (Horasan’ın Sesi) dergisinde yer yer Türkiye’den de bahsediliyor.
Taliban’ın Temmuz 2015’te dönemin lideri Molla Ömer’in ölümünü ilan etmesinin ardından kendi içindeki iktidar savaşlarıyla uğraştığı dönemde zemin kazanan IŞİD Horasan Pakistan ordusunun operasyonlarından kaçarak Afganistan’a sığınan eski Pakistan Talibanı (Tehrik Taliban Pakistan-TTP) üyeleri tarafından kuruldu. Kurucu kadronun beşte birinin daha önce Suriye’de savaşmış tecrübeli isimlerden oluştuğu biliniyor.
Örgüt, IŞİD’in Irak ve Suriye’de gücünü kaybetmesinin ve 2019’da Suriye Demokratik Güçleri (SDG) tarafından Suriye’de elinde tuttuğu son toprak parçası olan Bağuz’dan çıkarılmasının ardından Afganistan’a kaçabilen militanların yanı sıra bazı Arap ülkelerinden, Tacikistan, Özbekistan, Çeçenistan, Hindistan, Bangladeş ve Çin’den gelen savaşçılarla büyüdü.
IŞİD Horasan, stratejisini kısa dönemli ve uzun dönemli hedefleri çerçevesinde şekillendirdi. Örgüt öncelikle Afganistan’da kendisi için güvenli bir alan tahkim etmeyi ve yeni örgüt üyeleri kazanmayı amaçladı. Ayrıca yeni fonlar edinebilmek için kendisini bölgede “dikkate değer bir aktöre” dönüştürmeye çalıştı. İran’ın vekil güçleriyle, Suriye ve Irak’taki eylemlerine misilleme yapmak da örgütün kısa dönemli hedefleri arasındaydı. IŞİD Horasan’ın, bir ordu teşkil etmek, yerel destek sağlamak ve sürekli kılmak, özellikle Afganistan’da olmak üzere Horasan’da “cihadı devralmak” ve finansal otonomiye erişmek gibi uzun dönemli hedefleri vardı.
Örgütün “faaliyet alanı” olarak ilan edilen “Horasan” ise Çin’in Uygur bölgesinden Afganistan, İran, Pakistan olmak üzere Orta Asya’nın önemli bir toprak parçasını kapsıyor.
Horasan, Antik Çağ’da İran, Türkmenistan ve Afganistan’ın bazı bölgelerini de içeren bölgeye verilen addı. Faaliyetleri bu bölge dışına da yayılan IŞİD Horasan, 2015’ten bu yana Afganistan ve Pakistan başta olmak üzere binlerce kişinin ölümüne yol açtı.
Ancak bu coğrafya, Rusya ve Türkiye gibi ülkeler üzerinden geçişkenlik özelliği taşıdığı için örgütün adı, 29 Aralık’ta Yalova’da yaşanan çatışma ve 23 Mart 2024’te Moskova’da 137 kişinin hayatını kaybettiği “Crocus City Hall” konser salonuna düzenlenen saldırı gibi eylemlerle de gündeme gelebiliyor.
Bu bağlamda 2015-2018 arası operasyonlar nedeniyle güç kaybı yaşayan IŞİD Horasan’ın bu “geçişkenliği” kullanarak 2020 sonrası tekrar güç kazanmasıyla hedef ve taktiklerini de değiştirerek eylemlerini Orta Doğu ve Doğu Avrupa’ya kaydırdığı gözleniyor.
Örgüt, 3 Ocak 2024’te İran’ın Kirman kentinde 95 kişinin öldüğü bombalı saldırıyı üstlenmişti. İran Devrim Muhafızları Ordusunun eski komutanı General Kasım Süleymani’nin 2020’de bir Amerikan operasyonuyla öldürülmesinin yıldönümünde, kabrinde toplanan kalabalığın yakınlarında iki bomba patlamıştı.
Benzer şekilde Dağıstan Cumhuriyeti’nde 23 Haziran 2024’te Derbent ve Mahaçkale şehirlerindeki sinagog, kilise ve polis merkezlerine saldırılar düzenlenmişti.
İstanbul-Sarıyer’deki Santa Maria Kilisesi’ne ise 28 Ocak saat 11.40 sıralarında pazar ayininde maskeli iki kişi tarafından silahlı saldırı yapılmıştı. Saldırıda 52 yaşındaki Tuncer Murat Cihan hayatını kaybederken, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, zanlıların IŞİD’li olduklarının değerlendirildiğini söylemişti. Tacikistanlı iki kişi tarafından düzenlenen saldırı sonrası gözler IŞİD Horasan’a çevrilmişti.
IŞİD, Telegram kanalından yaptığı paylaşımda saldırıyı üstlenmişti.
IŞİD Horasan’ın bilinen eylemlerinden bir diğeri de Taliban’ın iktidarı ele geçirdiği Ağustos 2021’de Afganistan’ın başkenti Kabil Havalimanı’nda ülkeden kurtarılmak üzere uçak bekleyen kalabalığın arasında düzenlenen intihar saldırısıydı. Saldırı, 170 Afgan ve 13 ABD’li görevlinin ölümüne yol açmıştı.
IŞİD Horasan Afganistan içinde gücünü kaybettiğine dair iddiaların ardında bu saldırı ile dikkatleri tekrar üzerine çekmişti.
Temmuz 2022’de dönemin El-Kaide lideri Eymen El-Zevahiri’nin Kabil’de bir ABD drone saldırısı sonucu öldürülmesi ise, IŞİD Horasan’a olan desteği artırdı.
Zevahiri’nin öldürülmesinin ardından örgüt, Taliban’ı Zevahiri’yi korumakta başarısız olmakla, hatta suç ortağı olmakla itham ederek etki alanını ve propagandasını yoğunlaştırdı. Bu da militan ve destekçi toplama çalışmaları için örgüte avantaj sağladı.
Bu nedenle IŞİD Horasan ile Taliban arasında ciddi bir husumet söz konusu. Örgüt Afganistan’daki saldırıların Şii Hazara topluluğunun yanı sıra Taliban’ı da hedef alıyor. Örgütün kurulduğu 2015 sonlarında Taliban, IŞİD Horasan’a karşı 1000 kişiden oluşan bir özel kuvvet oluşturdu.
Hazırlanan bir Birleşmiş Milletler (BM) raporunda Batılı ve diğer istihbarat servisleri, IŞİD Horasan’ın Afganistan’a komşu Tacikistan’daki eski bir radikal İslamcı grup olan Cemaat Ensarullah‘ın yanı sıra Orta Asya’daki diğer ülkelerdeki militanları da bünyesine katmayı başardığı belirtiliyor.
IŞİD Horasan Afganistan’ın doğusundaki, Celalabad kentinin de bulunduğu Nangarhar eyaletinde üslenmiş durumda. Bu eyalet, Pakistan sınırından uyuşturucu ve insan kaçakçılığının nispeten kolayca yapılabildiği bir bölgede yer alıyor.
Birleşmiş Milletler’e göre IŞİD Horasan, Afganistan’ın birçok bölgesinde, özellikle başkent Kabil’de ve Pakistan’da uyuyan hücreler oluşturmuş durumda.
