Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Halklar ve İnançlar Komisyonu Eşsözcüsü Yüksel Mutlu, Zilan Katliamı’nın 95’inci yıldönümünde ilişkin yazılı açıklama yayınladı. Yapılan açıklamada hayatını kaybedenler anılırken, devlete katliamla yüzleşme ve halktan özür dileme çağırısında bulunuldu.
Kadın, çocuk, yaşlı binlerce insanın katledildiği belirtilen açıklamada, “Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, bombalarla, makineli tüfeklerle yok edildiler. Evler yakıldı, köyler haritadan silindi, hayatta kalanlar sürgüne zorlandı. Zilan Katliamı, Kürt halkına yönelik sistematik imha ve inkâr politikasının en ağır örneklerinden biridir” denildi.
Açıklamada devamla şunlara yer verildi:
“Bugün üzerinden 95 yıl geçmiş olmasına rağmen, katliamla ilgili hiçbir resmî yüzleşme yapılmamış, devlet katliamın adını dahi anmamıştır. Katliamın gerçekleştiği coğrafyada ne bir hafıza taşı, ne bir özür, ne de adaletin izi vardır. Ancak halklarımız, tüm yok sayma politikalarına rağmen bu hakikati belleğinde taşımaya devam etmektedir.
DEM Parti olarak, yürüttüğümüz Barış ve Demokratik Toplum Sürecinin temel yapı taşlarından birinin geçmişle yüzleşmek olduğunu vurguluyoruz. Zilan, sadece Kürt halkının değil, bu topraklarda eşit ve özgür bir yaşam isteyen herkesin ortak hafızasında yer alan büyük bir yara ve aynı zamanda ortak bir sorumluluktur.
Bu bağlamda;
- Zilan Katliamı, Türkiye Cumhuriyeti tarafından resmî olarak tanınmalı ve halktan açık bir özür dilenmelidir.
- Meclisi bünyesinde bağımsız ve kapsayıcı bir Araştırma Komisyonu kurulmalıdır.
- Zilan Vadisi, bir hafıza ve yüzleşme mekânı olarak korunmalı; imha edilen köylerin, yok sayılan yaşamların izleri onarıcı bir yaklaşımla görünür kılınmalıdır.
- Hakikati inkâr eden bir sistemin barış üretmesi mümkün değildir. Adalet, unutarak değil; yüzleşerek inşa edilir. Zilan’ı unutmadık.”
13 Temmuz 1930’da başlayan katliamda, 5 bin köylü yaşamını yitirdi ve 44 köy yok edildi.
2 Temmuz 1930 tarihinde Van’ın Erciş)ilçesinde bulunan Geliyê Zîlan’da on binlerce Kürt katledildi.
Hesenebdal, Exs, Kelle, Qizil Kilîse, Zorova, Binesî, Bunizî, Pelex ve Kerx köylerinin de aralarında bulunduğu 80’e yakın köy ateşe verilirken, katliamdan sağ kurtulanlar ise sürgüne gönderildi.
Biroyê Heskî Têlî’nin 1926 yılında, Ağrı Dağı’nda başkaldırması sonrası Lübnan’da kurulan Xoybûn Örgütü, 1929’da isyana dahil olur. Xoybûn, dağınık şekilde savaşan isyancıları toparlaması için Berzenci Aşireti’ne mensup Seyid Resul’ü Zîlan Deresi’ne (Geliyê Zîlan) gönderir. Seyid Resul, beraberindeki 400 kişilik grupla Erdîş’i kuşatır. Uzun süren çatışmalar neticesinde geri çekilen isyancılar, İran’a geçer. Bunun üzerine Erdîş’te yüzbaşı olarak görev yapan Derviş Bey, müfrezesini alarak Zîlan Deresi’ni ablukaya alır. Giriş ve çıkışları askerlerce tutulan Zîlan bölgesindeki 44 köy ateşe verilir. Köylerin ateşe verilmesinin ardından binlerce kişi, toplu bir şekilde makineli tüfeklerle taranıp öldürülür, sağ kalanlar da sürgün edilir. Köylülerin hayvanlarına ve diğer malvarlıklarına ise el konulur.
Cenazelerin altında sağ çıkan ya da kaçıp hayatını kurtaran köylüler, uzun süre kaçak yaşamak zorunda kalır. Zîlan Katliamı’nda öldürülenlerin sayısı 15 bin olarak belirtilse de dönemin tanıkları ve kimi farklı kaynaklar gerçek sayının 40 binden fazla olduğunu ifade eder.
Cumhuriyet Gazetesi, katliamı 16 Temmuz 1930’da “Ağrı Dağı tepelerinde tayyarelerimiz şakiler üzerine çok şiddetli bombardıman ediyorlar. Ağrı Dağı daimi olarak infilak ve ateş içinde inlemektedir. Türk’ün demir kartalları asilerin hesabını temizlemektedir. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur,” diye duyurdu.
Cumhuriyet Gazetesi özel muhabiri Yusuf Mazhar, 15 bin insanın Zilan Deresi’nde öldürüldüğünü aktardı. Kimi kaynaklara göre 47 bin kişi yaşamını yitirdi.
Katliamın ardından bölge halkının mallarına el konuldu. 1950 yılında Erciş Asliye Ceza Mahkemesi’ne mallarını geri almak için başvuran köylüler, herhangi bir sonuç alamadı.
