Kürt tarihinin en ağır toplu katliamlarından biri olan Zîlan Katliamı’nın üzerinden 95 yıl geçti. 12-13 Temmuz 1930 tarihlerinde Van’ın Erciş ilçesine bağlı Zîlan Vadisi’nde on binlerce Kürt, devlet güçleri tarafından toplu şekilde katledildi. Bölgedeki Hesenebdal, Exs, Kelle, Qizil Kilîse, Zorova, Binesî, Bunizî, Pelex ve Kerx köylerinin de aralarında bulunduğu 44 köy ateşe verilirken, katliamdan sağ kurtulanlar ise sürgün edildi.
44 köy yakıldı
Biroyê Heskî Têlî’nin 1926 yılında, Ağrı Dağı’nda başkaldırması sonrası Lübnan’da kurulan Xoybûn Örgütü, 1929’da isyana dahil oldu. Xoybûn, dağınık şekilde savaşan isyancıları toparlaması için Berzenci Aşireti’ne mensup Seyid Resul’ü Zîlan Deresi’ne gönderdi. Seyid Resul, beraberindeki 400 kişilik grupla Erciş’i kuşattı. Uzun süren çatışmalar neticesinde geri çekilen isyancılar, İran’a geçti. Bunun üzerine Erciş’te yüzbaşı olarak görev yapan Derviş Bey, müfrezesini alarak, Zîlan Deresi’ni ablukaya aldı. Giriş ve çıkışları askerlerce tutulan Zîlan bölgesindeki 44 köy ateşe verildi. Köylerin ateşe verilmesinin ardından binlerce kişi, toplu bir şekilde makineli tüfeklerle katledildi. Sağ kalanlar ise sürgün edildi. Köylülerin hayvanlarına ve diğer malvarlıklarına ise el konuldu.
Cenazelerin altında sağ çıkan ya da kaçıp hayatını kurtaran köylüler, uzun süre kaçak yaşamak zorunda kaldı. Zîlan Katliamı’nda öldürülenlerin sayısı 15 bin olarak belirtilse de dönemin tanıkları ve kimi farklı kaynaklar gerçek sayının 40 binden fazla olduğunu belirtiyor.
Binlerce yurttaş katledildi
Zîlan Katliamı üzerine araştırmalar yapan ve 200 kişi ile röportajlar yapan Yazar Mehmet Sadık Varli, katliamın yıl dönümü nedeniyle konuştu. Zîlan katliamının nedenleri üzerine duran Varlı, “Derviş Bey adında bir kişi komutan olarak Erciş’e getiriliyor. Derviş Bey üç noktada konumlandırılıyor ve bu üç noktadan Geliyê Zîlan köylerinde yaklaşık 44 köy mevcut ve bu köylerde çalışmalar yürütüp bölgede yakın zamanda büyük bir operasyonun gerçekleşeceği, helikopterlerin bölgeye gireceği bilgisi veriliyor. Bu şekilde merkezde belirlenen Adax Heyv, Newala Milkê, Newala Fedê köylüleri toplamaya karar veriyorlar. Bu şekilde 12 Temmuz’u 13 Temmuz’a bağlayan gecede katliamı gerçekleştiriyorlar. Katliamdan sonra orda toplanan halktan çok az sayıda insan kurtuluyor. Binlerce insanımız üç noktada katledildi ve çok azı kurtulabildi. Bu kadar insan hiçbir suçları olmamasına rağmen katledildi. Kadın, çocuk, yaşlı demeden insanlar katliamlardan geçirildiler” dedi.
‘Amaç isyanı boşa çıkarmaktı’
Devletin amacının Agirî isyanını boşa çıkarmak ve önüne geçmek olduğunu söyleyen Varlı, “Amaçları Kürt halkına büyük korku yayma ve büyük bir katliamdan geçirmekti. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde birçok katliam tarihe geçmiştir. Yapılan katliamlardan biri de Zîlan Katliamı’dır. Dêrsim, Halepçe gibi tüm katliamlar Kürtleri yok etmek için yapıldı. Ancak katliamlara karşı 40 yıldır süren mücadele zaferle taçlanmaya hazırlanıyor. Yeni başlayan bu süreç benim gözümde bir başarı sürecidir. Umuduz barışın ve demokrasinin oluşacağı bir toplum yaratmaktır. Yapılan katliamları hiçbir zaman unutmayalım, unutturmayalım” diye konuştu. (MA)
