Meteorologlar, sıcaklıkların ‘aşırı risk’ seviyesinde olduğunu belirtiyor.
ABD’de ve Avrupa’da etkili olan ve giderek şiddetlenen sıcak hava dalgası, on milyonlarca insanı kötü etkiledi.
Dayanılmaz seviyelere çıkan nem oranıyla birlikte şimdiden 40 dereceyi geçen ve 44 dereceyi bulması beklenen sıcaklıkların arkasında ‘ısı kubbesi’ adı verilen meteorolojik olay var.
Meteorologlar sıcaklıkların ‘aşırı risk’ seviyesinde olduğunu belirtiyor.
Isı kubbesi nedir?
Isı kubbesi (heat dome), atmosferde meydana gelen ve belli bir bölgeyi uzun süre boyunca etkisi altına alan yüksek basınç sistemiyle oluşan olağanüstü bir hava olayı.
Bu sistem, tıpkı bir tencerenin kapağı gibi davranarak, yer seviyesindeki sıcak havayı adeta hapsediyor. Yüksek basınç, havayı yukarıdan bastırarak aşağı doğru itiyor. Bu durum, hava moleküllerinin sıkışmasına ve daha da ısınmasına yol açıyor. Böylece, sıcak hava yer seviyesinde birikiyor ve dışarı çıkamaz hale geliyor.
Bu mekanizma, bölgeyi adeta bir fırın gibi ısıtarak soğuk hava akımlarının içeri girmesi engellendiği için dışarıdan serinletici etki yaratacak hiçbir unsur kalmıyor. Aynı zamanda, gece saatlerinde bile sıcaklıklar düşmüyor; çünkü bu “kubbe” yapısı ısıyı yukarı salmayıp, aşağıda tutuyor. Bu durum hem gündüz hem gece boyunca hissedilen sıcaklığın sürekli yüksek kalmasına neden oluyor.
Kubbe benzeri yapı, genellikle birkaç günle sınırlı kalmıyor; haftalarca sürebiliyor ve etkilediği bölgelerde sıcaklık rekorlarının kırılmasına yol açabiliyor.
Toprak ve şehir zeminleri bu süre boyunca daha fazla ısındığı için, şehirlerde “ısı adası” etkisi de güçleniyor; yani beton, asfalt ve binalar ısıyı emip yeniden yaydığı için ortam daha da dayanılmaz hale geliyor.
İklim krizinin etkisi
Bilim insanları, iklim değişikliğiyle birlikte bu tür hava olaylarının daha sık, daha şiddetli ve daha uzun süreli hale geldiğine dikkat çekiyor.
AccuWeather’ın tahminlerine göre, haziran ayının son haftasında yaklaşık 170 milyon Amerikalı aşırı sıcaklara maruz kalacak. Şu an bile 53 milyondan fazla kişi sıcaklık uyarıları altında.
Isı kubbesi gibi olaylar sadece insan sağlığını değil, tarımı, enerji altyapısını ve doğal ekosistemleri de ciddi şekilde etkileyebiliyor. Özellikle yaşlılar, çocuklar ve kronik hastalığı olan bireyler için ölümcül riskler doğurabiliyor.
Nasıl korunmalı?
ABD İç Güvenlik Bakanlığı’nın hazırladığı kılavuzlar, aşırı sıcaklar sırasında sağlıklı ve güvende kalmak için yapılması gerekenleri içeriyor.
Yetkililer, bol su içilmesi, gölgede kalınması ve mümkünse serin iç mekanlarda vakit geçirilmesi konusunda halkı uyarıyor. Özellikle yaşlılar, çocuklar ve kronik hastalığı olanlar için sıcaklar hayati tehlike oluşturabilir.
Isı kubbesi sırasında şu önlemlere başvurulabilir:
Gündüz dışarı çıkmaktan kaçının: Sıcaklığın en yüksek olduğu öğle saatlerinde (genellikle 11:00–16:00 arası) dışarı çıkmamaya çalışın. Zorunlu hallerde gölgede yürüyün, şapka ve güneş gözlüğü takın, açık renkli ve bol giysiler giyin.
Bol su için, susamayı beklemeyin: Isı kubbesi sırasında vücut çok fazla sıvı kaybeder. Susamayı beklemeden düzenli olarak su için. Alkol, kafeinli içecekler ve çok şekerli içeceklerden uzak durun, çünkü bunlar vücudu daha fazla susuz bırakabilir.
Serin ortamlarda kalın: Mümkünse klima bulunan ortamlarda vakit geçirin. Evinizde klima yoksa kamuya açık serin alanlara (kütüphane, AVM, cami, belediye binaları) gidin. Perdeleri kapatmak, pencereleri gölgelendirmek de iç mekanların serin kalmasına yardımcı olur.
Duş alın veya vücudu ıslatın: Soğuk suyla duş almak ya da vücudu nemli bir bezle silmek, vücut ısısını düşürmenin etkili yollarındandır. Ayaklarınızı soğuk suya sokmak da serinlemenize yardımcı olur.
Ağır yemeklerden ve egzersizlerden kaçının: Yağlı ve ağır yemekler vücut sıcaklığını artırabilir. Hafif ve sulu yiyecekler (salatalar, meyveler) tercih edin. Egzersizleri sabah erken ya da akşam serin saatlerde yapın.
Yaşlılar, bebekler ve evcil hayvanlar için ekstra önlem alın: Bu gruplar sıcak havadan çok daha kolay etkilenir. Onları serin ortamlarda tutun, bol su verdiklerinden emin olun. Evcil hayvanları asla kapalı araç içinde bırakmayın.
Araçlarda klima olmadan seyahat etmeyin: Park halindeki araçlar kısa sürede fırın gibi ısınabilir. Araçta klimanız çalışmıyorsa, özellikle uzun yolda seyahat etmekten kaçının. Aracı havalandırmadan binmeyin.
Gece serinliği beklemeyin: Isı kubbesi sırasında geceleri bile sıcaklık düşmeyebilir. Ancak dışarısı evden serin olduğunda (genellikle sabaha karşı), camları açarak evi havalandırabilirsiniz. Gündüzleri ise pencere ve perdeleri kapalı tutmak faydalıdır.
Sıcak çarpmasına dikkat
Eğer kişi baş dönmesi, mide bulantısı, hızlı nabız, kas krampları veya bilinç bulanıklığı yaşıyorsa bu ısı bitkinliği ya da ısı çarpması belirtisi olabilir.
Bu durumda hemen serin bir ortama geçilmeli, soğuk kompres uygulanmalı ve acil yardım çağrılmalıdır.
