Eylül 2025’in sonundan itibaren Fas genelinde süren protestolar, ülkenin son on yıldaki en geniş gençlik hareketi olarak değerlendiriliyor. Başkent Rabat’tan Kazablanka’ya, Fes’ten Marakeş’e kadar birçok kentte binlerce genç, ‘adalet’, ‘özgürlük’ ve ‘onurlu yaşam’ sloganlarıyla meydanlara çıktı. Gösteriler, önce yüksek işsizlik oranları, artan yaşam maliyetleri ve yolsuzluk iddialarına tepki olarak başlamış olsa da kısa sürede politik bir nitelik kazandı.
Eşitsizliklere karşı bir kuşağın uyanışı
Fas, Arap Baharı’ndan bu yana görece istikrarlı ülkelerden biri olarak gösteriliyordu. Ancak özellikle 2011 sonrası dönemde derinleşen gelir eşitsizliği, yüksek genç işsizliği (resmi verilere göre %30’un üzerinde) ve yolsuzluk algısının artması, Z kuşağının sessiz bir öfke biriktirmesine yol açtı. Bu kuşak, sosyal medya üzerinden örgütlenme ve ifade biçimlerini geliştirdi.
BBC, Al Jazeera ve Reuters gibi ajansların aktardığına göre, protestoların fitilini ateşleyen olay, Rabat’ta bir üniversite öğrencisinin polis tarafından gözaltında yaşamını yitirmesi oldu. Ancak bu olay yalnızca bir kıvılcımdı; arkasında yıllardır biriken sosyal adaletsizlik, işsizlik ve konut krizi bulunuyor.
Z Kuşağı: Dijital öfke ve yeni direniş biçimleri
Fas’taki Z kuşağı, Arap Baharı’nı çocuk yaşta yaşamış, ancak reform vaatlerinin çoğunun gerçekleşmediğini gören bir kuşak. Şimdi sokaklara dökülen bu gençler, yalnızca geçim koşullarını değil, siyasi temsil biçimlerini de sorguluyor.
Uluslararası basında “TikTok protestocuları” olarak anılan bu kuşak, eylemlerini dijital mizah, semboller ve yaratıcı sokak performanslarıyla görünür kılıyor. New York Times’ın yorumuna göre bu, klasik ideolojik sloganlardan uzak; daha bireysel ama bir o kadar politik bir direniş biçimi. Hashtag’lerle büyüyen bu hareket, yerel yönetimlerin yanı sıra iktidarı da sorguluyor.
Ekonomik kriz ve sosyal patlama riski
Dünya Bankası verilerine göre Fas’ta genç nüfusun üçte biri işsiz. Üniversite mezunlarının büyük kısmı güvencesiz işlerde çalışıyor ya da göç etmeyi planlıyor. Artan kira fiyatları, düşük maaşlar ve sosyal yardımlardaki kesintiler, özellikle kentlerdeki genç nüfusu derinden etkiliyor. Le Monde’un analizine göre, bu durum “sistem içi hayal kırıklığı”nı büyütüyor; gençler şimdilik devrim değil, reform talep ediyor, ancak bu reformlara karşı da kurumsal bir direnç var.
Kadınların ve sanatçıların rolü
Protestolarda dikkat çeken bir diğer şey de genç kadınların ve sanatçıların aktif katılımı. Marakeşli rap sanatçıları, sokak performanslarıyla ekonomik adaletsizliği eleştirirken; feminist gruplar “kadınların yoksulluğu iki kat yaşadığını” vurgulayan bildiriler yayımladı. Bu, 2017’deki Rif Hareketi’nden farklı olarak, daha çeşitlenmiş bir toplumsal katılımın göstergesi olarak yorumlanıyor.
Uluslararası tepkiler ve rejimin tavrı
Reuters ve Associated Press’e göre Fas yönetimi, protestoları “ekonomik şikayetlerin meşru ancak izinsiz gösterilerin yasadışı” olduğu yönünde açıklamalarla karşıladı. Polis müdahaleleri bazı kentlerde sertleşirken, uluslararası insan hakları örgütleri orantısız güç kullanımı ve gözaltılarda kötü muamele iddialarına dikkat çekti.
Avrupa basını, protestoların Fas’ın Batı ile ilişkilerini de etkileyebileceğini öne sürüyor. Zira Avrupa Birliği, Fas’ı hem göç kontrolü hem de enerji işbirliği açısından stratejik bir ortak olarak görüyor. Bu nedenle AB kurumları “itidal” çağrısı yaparken, olayların rejim istikrarını zedelemesinden endişe ediyor.
Z kuşağının yeni siyasi dili
Fas’taki protestolar, Z kuşağının siyasal öznelliğini yeniden tanımladığı bir döneme işaret ediyor. Bu kuşak, otoriter denetim altında bile mizah, dijital ağlar ve yaratıcılık üzerinden bir kamusal alan inşa ediyor. Bu durum yalnızca Fas için değil, Arap coğrafyasındaki diğer ülkeler için de yeni bir toplumsal dalganın habercisi olabilir yorumları yapılıyor.
Kaynaklar:
BBC News (30 Eylül 2025)
Al Jazeera English (1 Ekim 2025)
Reuters, “Protests Spread Across Morocco” (29 Eylül 2025)
Le Monde Afrique (2 Ekim 2025)
The New York Times, “Morocco’s Digital Generation Takes to the Streets” (3 Ekim 2025)
World Bank Data (2025 Youth Employment Report)
