Bulgaristan, bir seçim sarmalına sıkışmış durumda. 2021’den bu yana, 3 yılda yedi kez parlamento seçimleri yapıldı. Tekrarlanıp duran seçimler sadece siyasi sistemin çalışmadığını değil aynı zamanda toplumsal güvenin sarsıldığını da gösteriyor. Koalisyon görüşmelerinde hükümet kurulamazsa 27 Ekim seçimlerini Mart 2025 seçimleri takip edecek.
Seçimler, Boyko Borisov liderliğindeki muhafazakâr Yurttaşlar Partisi’nin (GERB) %26,4 oy oranıyla birinci olmasıyla sonuçlandı. Merkez sağ-sol koalisyon PP-DB %14,2 oyla ikinci sırada yer alırken, aşırı sağcı Vazrazhdane (%13,4) ve “oligark” Delyan Peevski liderliğindeki Hak ve Özgürlükler Hareketi-Yeni Başlangıç (%11,2) onları takip etti. Sosyal demokrat ve sol partilerin geniş tabanlı koalisyonu olan Birleşik Sol (BSP) ise oylarını arttırdı ve %9,1 alarak beşinci parti oldu.
Sonuçlarda sürpriz yok. Partilerin koalisyon görüşmelerinde anlaşamayacağı tahmin ediliyor. Bulgaristan medyası artık “koalisyon” yerine “yap-boz hükümeti” kavramını kullanıyor. 2020’de Borisov’un temsil ettiği statükoya, yolsuzluklara ve ekonomik krize karşı başlayan toplumsal hareket ve değişim talebi hedefinden çok uzakta.
Sofya Üniversitesi’nden Boris Popivanov’a göre “statüko ve belirsiz bir değişim talebi arasındaki seçimlerin galibi ilgisizlik oldu.” Seçimlere katılım geriledi ve %39’da kaldı. Gallup araştırmasına göre Bulgaristan’da seçimlere güven %10 ile dünyanın en düşük seviyesinde. Bulgaristan’ı %11 ile Moğolistan takip ediyor.
Seçimler hem adaylar hem de bazı seçmenler için bir “gelir kapısı” hatta bir ekonomik model haline gelmiş durumda. Duma gazetesi partilerin bazı bölgelerde oy başına 300 leva ödeme yaparak seçmenleri ikna etmeye çalıştığını yazdı. Seçmenler politikacıların yolsuzluk yaptığını biliyor ama en azından bir kısmından pay almaya çalışıyor.
Bulgaristan ekonomisi artık bu seçim sarmalını kaldıramayacak durumda. Tekrar eden seçimlerin maaliyeti şimdiden 300 milyon Avro’yu geçmiş durumda. Ülke zaten ekonomik bir darboğazın içinde. Siyasi krizler nedeniyle “yolsuzlukla mücadele programı” rafa kalktı. Yabancı yatırımcılar istikrarsızlıktan tedirgin. On yıllardır bitmeyen uyum sürecinin ortasında AB fonlarının kesilme ihtimali var.
Seçimleri etkileyen başka bir olgu da yurtdışı oyları oldu. Türkiye’de yaşayan yaklaşık 300 bin seçmen için Bursa, İstanbul ve İzmir’de sandıklar kuruldu. Türkiye’deki Bulgaristan vatandaşları büyük oranda Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin (HÖH) iki fraksiyonunu tercih etti. HÖH seçimden kısa süre önce bölünmemiş olsaydı koalisyon görüşmelerinde kilit parti olabilirdi. Hak ve Özgürlükler Koalisyonu lideri Ahmet Doğan’ın Türkiye’de aldığı oylar partinin merkezi kabul edilen Kırcaali’deki oylarını geçti ama partisi barajı aşamadı. Hak ve Özgürlükler Hareketi-Yeni Başlangıç lideri Delyan Peevski’nin “ticari” faaliyetleri, Rusya ve Türkiye ile ilişkileri önümüzdeki dönemde tartışılmaya devam edecek. Peevski’nin ABD ve İngiltere’deki “sicili” kabarmaya devam ediyor.
Siyasi krizin ortasındaki Bulgaristan’da oligarklar kayıtsız ve kuralsız bir şekilde büyük sermayeye hükmediyor ama halk yoksullukla boğuşuyor. Bulgaristan Sendikalar Konfederasyonu’na (KNSB) göre, ülkede 1,6 milyon kişi yoksulluk içinde yaşıyor. Asgari ücret temel ihtiyaçları karşılayacak seviyede değil. Ücretler AB’nin en düşük seviyesindeyken fiyatlar diğer Avrupa ülkelerinden daha yüksek. Kış yaklaşırken “enerji yoksulluğu” günlük hayatta konuşulan yeni bir ekonomik terim haline geldi.
Seçim sarmalı siyasi çözüm yaratamıyor aksine halkın siyasete güvenini azaltıyor. Bulgaristan halkı belki de dibe vurup ayağa kalkmayı bekliyor.
