Rusya ile Azerbaycan arasında son dönemde yaşanan gerilim, Rusya’nın Ural bölgesindeki Yekaterinburg’da düzenlenen bir polis operasyonuyla, Azerbaycanlının altı kişi gözaltına alınması ve Ziyaddin- Hüeyin Safarov kardeşlerin sorgu sırasında ölmesinin ardından yeni bir boyut kazandı. Rus yetkililer ölümlerden birini kalp krizi olarak açıkladı, diğeri için ise otopsi sonuçlarının beklendiği belirtildi.
Azerbaycan’da, ölümler ‘yargısı infaz’ olarak yorumlandı ve Rusya’ya karşı sert tepki gösterildi. 29 Haziran itibarıyla, Azerbaycan Kültür Bakanlığı, “etnik temelli hedefli ve infazlar” gerekçesiyle Rus devlet ve özel kurumlarının kültürel etkinliklerini (konser, sergi, festival, gösteri vb.) iptal etti.
Bugün ayrıca ‘Rusya’ya misilleme’ olarak yorumlanan bir gelişme daha yaşandı. Azerbaycan’da faaliyet gösteren Sputnik-Azerbaycan haber ajansının Bakü ofisine operasyon düzenlendi. Lisansının daha önce iptal edildiği belirtilen kurumun faaliyetleri, yasa ve yönetmeliklere aykırı bir biçimde sürdürüldüğü gerekçesiyle durduruldu ve içerideki tüm dijital materyallere el konuldu.
Rusya ile Azerbaycan arasında son dönemde artan gerilim, 25 Aralık 2024’te Azerbaycan Havayolları’na ait bir uçağın Kazakistan’ın Aktau kenti yakınlarında düşmesiyle başlayan gelişmeler bağlamında değerlendiriliyor.
Azerbaycan uçağının düşmesiyle başlayan gerilim
25 Aralık 2024 tarihinde, Azerbaycan Havayolları’na (AZAL) ait Embraer 190 tipi yolcu uçağı (J2-8243 sefer sayılı), Bakü’den Rusya’nın Çeçenistan bölgesindeki Grozni’ye giderken Kazakistan’ın Aktau kenti yakınlarında acil iniş yapmaya çalışırken düştü. Uçakta 62 yolcu ve 5 mürettebat olmak üzere toplam 67 kişi bulunuyordu. Kazada 38 kişi hayatını kaybederken, 29 kişi yaralı olarak kurtuldu.
Azerbaycanlı yetkililer, uçağın Rus “Pantsir-S” hava savunma sistemi saldırısına maruz kaldığı iddiasını doğrulamıştı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile telefonda görüşerek, AZAL’a ait uçağın düşürüldüğü “trajik olayın Rus hava sahasında yaşanması nedeniyle” özür dilemişti.
İddiaya göre füze Grozni üzerinde Ukrayna’ya ait insansız hava araçlarına (İHA) karşı düzenlenen bir operasyon sırasında ateşlendi ve şarapnel parçaları uçağa isabet ederek yolculara ve kabin ekibine zarar verdi.
Rus askeri uzman Yan Matveyev, uçağın Çeçenistan üzerinde uçarken Pantsir-S1 sistemi tarafından yanlışlıkla vurulmuş olabileceğini doğruladı ve bu sırada Ukrayna İHA’larının bölgede uçtuğunu belirtti.
Rusya’nın açıklamaları
Rusya Federal Hava Taşımacılığı Ajansı (Rosaviatsiya) Şefi Dmitri Yadrov, kazanın bir “kuş çarpması” nedeniyle gerçekleştiğini ve uçağın Grozni’ye inememesinin hava sahasındaki “karmaşık durum”dan kaynaklandığını savundu.
Yadrov, Ukrayna’nın aynı anda Grozni ve Vladikavkaz’a İHA saldırıları düzenlediğini ve bu nedenle hava sahasının kapatıldığını belirtti.
Ancak bu açıklama, Azerbaycan tarafında inandırıcı bulunmadı ve Rusya’nın olayı örtbas etmeye çalıştığı yönünde eleştirilere yol açtı.
Putin’in özrü, Aliyev’in talepleri
Kremlin, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i arayarak “Rus hava sahasında yaşanan trajik olay” için özür dilediğini açıkladı.
Aliyev, bu özrün üç talebinden ilki olduğunu belirtti ve Rusya’dan şu adımları atmasını beklediğini belirtti: Suçun kabul edilmesi,
sorumluların cezalandırılması, devlete ve mağdur yakınlarına tazminat ödenmesi.
Aliyev, uçağın kasıtlı olarak düşürülmediğini kabul etse de, Rusya’nın olayın ilk günlerinde “gerçeği gizlemeye çalıştığını” ifade etti.
Aliyev ayrıca, uçağın Rus hava sahasında elektronik harp yoluyla kontrol edilemez hale geldiğini ve kuyruk kısmının yerden açılan ateşle ağır hasar gördüğünü belirtti.
Azerbaycan, kazayla ilgili cezai soruşturma başlattı ve kara kutuların incelenmesiyle nihai sonuçların ortaya çıkmasını bekliyor.
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Sözcüsü John Kirby ise, uçağın Rus hava savunma sistemleri tarafından düşürülmüş olabileceğine dair kanıtlar gördüklerini, ancak soruşturmanın devam ettiğini belirtti.
Safarov kardeşlerin ölümü
Uçak kazasının yarattığı gerilim, Rusya’nın Yekaterinburg kentinde Azerbaycanlılara yönelik polis baskınlarıyla yeni bir boyuta ulaştı.
27 Haziran 2025’te düzenlenen baskınlarda, Ziyaddin ve Hüseyin Safarov adlı iki Azerbaycanlı kardeş hayatını kaybetti.
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, baskınları “etnik temelli ve yargısız infaz niteliğinde” şiddet eylemleri olarak nitelendirdi.
Kardeşleri Sayfaddin Hüseynli, Azerbaycan devlet kanalı ITV’ye yaptığı açıklamada, kardeşlerinin “hiçbir yargı süreci olmadan vahşice öldürüldüğünü” ve bazı kişilerin işkenceye maruz kaldığını iddia etti.
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, baskınların “önceden işlenmiş suçlarla ilgili bir soruşturmanın parçası” olduğunu savundu ve operasyonların Rus vatandaşı olan Azerbaycan kökenlilere yönelik olduğunu belirtti. Ancak bu açıklama, Bakü tarafından tatmin edici bulunmadı.
Azerbaycan, Rusya’ya karşı tepkisini sertleştirerek, ülkedeki tüm Rus bağlantılı kültürel etkinlikleri (konser, sergi, festival ve tiyatro) iptal etti.
Sputnik baskını ve ‘Rus Evi’ faaliyetlerinin sonlandırılması
30 Haziran 2025’te, Azerbaycan’da Rusya’ya ait Sputnik haber ajansının Bakü ofisine operasyon düzenlendi.
Operasyonda iki Sputnik çalışanı gözaltına alındı ve bu kişilerin Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) mensubu olduğu iddia edildi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, yaptığı açıklamada, Azerbaycan’da polis tarafından Sputnik Azerbaycan ofisinde yürütülen operasyona değinerek, “Rusya diplomatik temsilcileri iki saati aşkın süredir Bakü’deki Sputnik gazetecilerine ulaşamıyor” dedi .
Zaharova özellikle “Azerbaycan tarafı diplomatlara gazetecilere ulaşma imkanı vermiyor, neden açıklanmıyor” ifadelerini kullandı.
Sputnik Azerbaycan ofisi, Şubat 2025’te Azerbaycan hükümeti tarafından alınan bir kararla kapatılmış, yalnızca bir gazetecinin akreditasyonuna izin verilmişti. Ancak ofis çalışanlarının günlük olarak binada faaliyetlerini sürdürdüğü basına yansımıştı.
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade de yine Şubat ayında, Bakü’de faaliyet gösteren ve ‘Rus Evi’ olarak bilinen Rusya Kültür Merkezi’nin faaliyetinin sonlandırılmasına ilişkin Rusya’ya nota gönderildiğini bildirmişti.
Bu baskın ve faaliyet sonlandırma kararı, Azerbaycan’ın Rusya’ya yönelik diplomatik ve sembolik tepkilerinin bir parçası olarak değerlendirildi.
