Meksikalılar ülke tarihinde ilk kez, Yüksek Mahkeme ve yüzlerce federal, eyalet ve yerel mahkemede görev alacak olanlar da dahil olmak üzere 2 bin 600’den fazla yargıç ve hakimi seçecek.
Seçim, yargıyı atama tabanlı bir sistemden seçmenlerin yargıçlarını seçeceği bir sisteme taşıyacak. Bu yenilemenin destekçileri, bunun sistemi daha demokratik hale getirdiğini ve kayırmacılık ve yolsuzluk gibi sorunları ortadan kaldırdığını savunuyor.
Eleştirmenler, bunun iktidar partisine daha fazla güç verme riski taşıdığını ve mahkemeleri deneyim ve yeterlilikten yoksun adaylara açtığını veya karteller gibi suç gruplarından etkilenebileceklerini söylüyor.
Meksikalılar neden hakimlere oy veriyor?
Seçim, iktidardaki Morena partisi ve müttefiklerinin geçen yıl yargı sistemini elden geçirmek için Anayasa’yı değiştirdiği çekişmeli bir sürecin doruk noktası olarak biliniyor.
Hakimlerin halk oyu ile seçilmesi fikri Devlet Başkanı Andrés Manuel López Obrador tarafından ortaya atıldı ve halefi Claudia Sheinbaum tarafından desteklendi.
López Obrador, Yüksek Mahkeme’nin hükümetinin Meksika’nın seçim gözlemci kurumunu zayıflatmak ve Ulusal Muhafızları askeri kontrol altına almak gibi bazı planlarını engelleyen bir dizi karar vermesinin ve federal yargıçların çevresel kaygıları gerekçe göstererek bazı önemli projelerini askıya alma emri vermesinin ardından planı zorladı.
Siyasi olarak motive edildiğini söylediği bu kararlardan öfkelenen López Obrador, tabanını Morena’nın Kongre üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırmaya yardım etmeye çağırdı. Partinin geçen yılki genel seçimlerde elde ettiği büyük çoğunluklar, o zamandan beri yasa koyucularının mahkeme sistemini elden geçirecek bir dizi anayasa değişikliği geçirmesine olanak sağladı.
Seçim nasıl işleyecek?
Pazar günü seçmenler Meksika yargı sisteminin yarısını, geri kalanını ise 2027’de seçecek.
Bu yıl, bölge yargıçlarından Yüksek Mahkeme yargıçlarına kadar yaklaşık 880 federal yargıçlık için başvurular olacak. Ayrıca, ülkenin 32 eyaletinden 19’u yaklaşık bin 800 koltuğu doldurmak için yerel yargıçlar ve hakimler seçecek.
Seçimler için 7 bin 700’den fazla aday yarışıyor. Siyasi partilerin adaylarının kampanyalarını finanse edebildiği normal seçimlerin aksine, aday yargıçların kamu veya özel fonlara güvenmelerine izin verilmiyor, bunun yerine dikkat çekmek için kendi kaynaklarını ve sosyal medya pazarlamasını kullanmaya zorlanıyorlar.
Seçmenlere yardımcı olmak için, oylamayı denetleyen kurum, insanların adaylarla tanışabilmeleri için çevrimiçi bir platform oluşturdu. Yine de, değişikliğin bazı destekçileri bile seçmenlerin büyük ölçüde bilinmeyen binlerce aday arasında bilinçli tercihler yapmasının zor olacağını kabul ediyor.
Sheinbaum’un Meksika’nın deneyine destek göstermek için günlük basın toplantısında bahsettiği son ankette, ankete katılan yaklaşık bin seçmenin yüzde 72’si yargısal seçimin gerekli olduğunu söyledi. Ancak bunların yalnızca küçük bir kısmı yüzde 23’ü, adayların kim olduğunu biliyordu.
Anketi denetleyen kurumun müdürü Heidi Osuna bu hafta bir radyo röportajında, “Körü körüne oy verecekler” dedi. Bilgisiz seçmenlerin çoğunun, büyük ihtimalle “oy kullanmaya çıkmayacağını” söyledi.
Seçim adalet sistemini iyileştirecek mi?
Bu konu aylardır tartışılıyor. Seçimi destekleyenler sıklıkla yolsuzluk ve kayırmacılığın yaygın olduğu, adaletin maddi imkanı olanlara daha kolay ulaştığı ve düzinelerce yargıcın Meksika’nın şiddet yanlısı kartellerinden biri veya birkaçı tarafından devralındığı bir sistemden bahsediyor.
Meksikalılar aslında hakimleri, trafik polislerinden sonra ülkenin en yolsuz memurları olarak görüyor.
Yargıçların seçildiği bir sistemin savunucuları, bazılarının güçlü suçlular, yolsuz yetkililer ve seçkinler üyeleriyle olan bağlarını koparacağını söylüyor. Bunun yerine, yargıçların artık kendilerine oy verenlerin çıkarlarına, yani Meksika halkına yanıt vereceğini savunuyorlar.
Eleştirmenler, Meksika yargı sisteminin büyük sorunlarla karşı karşıya olduğunu ve derin bir reforma ihtiyaç duyduğunu kabul etseler de, bunun çözüm yolu olmadığını söylüyorlar.
Birkaç uzman, revizyonun adaleti bağımsız olarak dağıtması gereken mahkemeleri siyasallaştıracağını ve halihazırda başkanlığı ve Kongreyi elinde bulunduran iktidardaki Morena partisinin oylar üzerinde olağanüstü bir etki uygulayacağını savunuyor. Ayrıca, doğrudan seçim sisteminin yetersiz nitelikli adayların yargıç olmasına izin verme riski taşıdığını ve daha fazla kartel etkisine kapı açtığını söylüyor.
Sonuçlar ne zaman açıklanacak?
Meksika’da oylar kağıt oy pusulalarıyla kullanılıyor ve hepsi elle sayılıyor.
Meksika’daki diğer seçimlerin aksine, ön sonuçlar seçim gecesi belli olurken, Yüksek Mahkeme de dahil olmak üzere federal yargı organının sonuçları oylama sonrasındaki günlerde belli olacak.
Kesin sonuçları belirleyecek ülke çapındaki oy sayımları 15 Haziran’da yapılacak. (Kaynak: The New York Times)
