Bilim insanları, insanlara özgü olduğu düşünülen bir zihinsel becerinin —kanıtların gücünü tartarak karar vermek— aslında yalnızca bize ait olmadığını ortaya koydu. Science dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, şempanzelerin yeni bilgiler ışığında düşüncelerini revize edebildiğini ve kanıtların kalitesine göre rasyonel kararlar alabildiğini gösterdi.
Uganda’daki Ngamba Adası Şempanze Sığınağı’nda yapılan oyun temelli deneylerde, kurtarılmış 53 şempanzenin bir kısmı kendi isteğiyle çalışmalara katıldı. Araştırmacılar, şempanzelere içinde yiyecek olabileceğini düşündükleri iki kutu sundu: birinde cam panelin arkasında açıkça görülen bir elma parçası (güçlü kanıt), diğerinde ise sallandığında ses çıkaran bir top (zayıf kanıt).
Şempanzeler, güçlü görsel kanıt sunulan kutuyu seçip kararda ısrar etti; ancak önce zayıf kanıtı görenler, ardından güçlü kanıtı görünce kararlarını değiştirip doğru kutuya yöneldi.
Araştırmacılar, daha sonraki deneylerde kanıt türlerini değiştirerek şempanzelerin kanıtların derecesini değerlendirebildiklerini gözlemledi. Görsel kanıt (yiyeceği doğrudan görmek) en güçlü delil olarak algılanırken, ses delili (yiyeceğin sallandığını duymak) ikinci sırada, yalnızca izler görmek ise en zayıf delil olarak değerlendirildi.
‘Gerçek bir düşünsel farkındalık kapasitesi olabilir’
Johns Hopkins Üniversitesi’nden hayvan bilişi uzmanı Christopher Krupenye, araştırmanın şempanzelerin “aktif düşünsel farkındalık” kapasitesine sahip olabileceğini gösterdiğini belirtti.
City University of New York’tan filozof Kristin Andrews ise “Bu kadar yoğun düşünme süreçlerini bizimle paylaşan başka canlılarla aynı gezegende yaşamak heyecan verici” dedi.
Araştırmacılar ayrıca, kanıtın sahte olduğunu fark eden şempanzelerin kararlarını değiştirdiğini de kaydetti. Camın arkasındaki elma görüntüsünün aslında bir resim olduğunu anladıklarında, diğer kutuyu tercih ettiler.
York Üniversitesi’nden psikolog Suzanne MacDonald, “Şempanzeler yalnızca kanıtlara göre dünyayla ilgili inançlarını oluşturmakla kalmıyor, aynı zamanda bu inançları kanıtın gücüne göre değiştirebiliyor. Bu gerçekten etkileyici” dedi.
Yeni araştırma hattı
Uzmanlara göre bir sonraki adım, bu bilişsel yeteneğin bonobo, goril ve diğer türlerde de test edilmesi olacak. Duke Üniversitesi’nden evrimsel antropolog Brian Hare, bu tür çalışmaların, insanın rasyonel düşünme kapasitesinin evrimsel kökenini anlamak açısından büyük önem taşıdığını vurguladı.
Hare ayrıca, çalışmanın laboratuvar ortamı yerine bir sığınakta yürütülmesinin etik ve bilimsel açıdan örnek oluşturduğunu söyledi:
“Bu tür araştırmalar, hem bilimi ilerletip hem de hayvan refahını koruyabileceğimizi gösteriyor. Böylece herkes kazanıyor.” (Science)
