ABD’de yayımlanan Wall Street Journal gazetesi (WSJ), Adalet Bakanlığı müfettişlerinin, Rusya’ya yönelik yaptırımların Türkiye üzerinden delindiğine dair Washington’da kaygıların bulunduğunu yazdı. WSJ makalesinde yaptırımların delinmesinde, Akkuyu Nükleer Santrali’nin finansmanının bir ‘kılıf’ olabileceği yönünde şüpheler olduğu belirtiliyor.
Yaptırımların delindiği şüphesi
WSJ makalesine göre, Rusya, Ukrayna’yı Şubat 2022’de işgal ettikten kısa bir süre sonra Türkiye’ye 5 milyar dolardan fazla para transfer etti ve daha fazla ödeme yapacağını taahhüt etti. Resmi olarak bu fonlar, Türkiye’nin ilk nükleer santral projesi için gönderildi. Akkuyu Nükleer Santrali, Rusya’nın devlet atom enerjisi şirketi Rosatom tarafından inşa ediliyordu ve finansmanı da bu şirket tarafından sağlanıyordu. Ancak ABD Adalet Bakanlığı müfettişleri, bu transferlerin arkasında Rusya’nın ABD yaptırımlarını aşmaya yönelik bir plan olduğu şüphesiyle inceleme başlattı.
ABD finans sistemine giren büyük ölçekli para akışlarını denetleyen Adalet Bakanlığı, özellikle JPMorgan Chase ve Citigroup’un bu fon transferlerine aracılık etmesini mercek altına aldı. Müfettişler, Rusya ve Türkiye’nin nükleer proje aracılığıyla ABD’nin Rusya Merkez Bankası’na uyguladığı yaptırımları aşmaya çalıştığını tespit etti. Moskova’daki yetkililer, milyarlarca doları ABD bankaları üzerinden Türkiye’ye aktararak, Rus devlet kurumlarını finanse etme olanağı elde etti.
Biden yönetiminin ‘NATO müttefiki’ hamlesi
Bu süreçte ABD hükümeti bazı banka transferlerini engelledi ve JPMorgan, 2 milyar dolarlık Rus fonunu dondurdu. 2024 yılında ABD’li savcılar, bu fonlara yaptırımları aşma, kara para aklama ve banka dolandırıcılığı çerçevesinde el koymaya hazırlanıyordu. Ancak Biden yönetimi, Türkiye gibi kritik bir NATO müttefikini kızdırmamak adına bu girişimi durdurdu.
Moskova, ABD yaptırımlarını delmek için özel bir yöntem geliştirdi. Gazprombank, Türkiye’deki nükleer santral için 9 milyar dolarlık bir kredi sağladı. Ancak ABD’li yetkililere göre bu krediyi finanse eden asıl kaynak, yaptırımlara tabi olan Rusya Merkez Bankası’ydı.
Ekonomik kriz ve Ankara’nın kaynak arayışları
Türkiye için bu anlaşma, ekonomik krizle mücadelede yeni dolar kaynakları bulmak açısından avantajlıydı. O dönemde Türkiye Merkez Bankası, lirayı desteklemek için bankalardan dolar borç alıyordu. Rusya ise bu sistemi kullanarak, Türkiye’deki devlet bankaları üzerinden ABD’nin denetimine girmeden offshore bir dolar rezervi oluşturmayı hedefledi.
Adalet Bakanlığı, 2023 yılı sonunda dondurulan fonlara el koymak için bir dava açmak istedi. Ancak Beyaz Saray ve Dışişleri Bakanlığı, Türkiye ile olan hassas ilişkileri göz önünde bulundurarak bu adımın diplomatik sonuçlarını değerlendirdi.
Türkiye, Ukrayna’ya SİHA gibi askeri yardımlarda bulunurken, Rusya ile de ticari ilişkilerini sürdürdü. Aynı zamanda Ankara, ABD’nin çıkarları açısından kritik olan mahkum takasları, Suriye’deki gelişmeler ve Gazze’deki çatışmalar gibi konularda Washington ile işbirliği yapıyordu.
Bazı kaynaklara göre, Beyaz Saray’ın bu soruşturmaya mesafeli durmasının en önemli nedenlerinden biri, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yakın isimlerden biri olan istihbarat başkanı İbrahim Kalın’ın 2022’de yapılan bu ödemelere dahil olduğuna dair şüphelerdi. O dönemde Kalın, Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü ve fiili olarak ulusal güvenlik danışmanıydı. Ayrıca, dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati’nin de kritik bir rol oynadığı iddia edildi.
Trump yönetiminin kararı ne olacak?
Biden yönetimi soruşturmayı durdurmuş olsa da, 5 Kasım 2024 ABD seçimleriyle birlikte yönetim değişikliği yaşandı. Donald Trump yönetimi, bu dosyanın yeniden açılıp açılmayacağına karar verecek.
Trump’ın ilk döneminde, Türkiye’nin devlet bankası Halkbank’ın İran’a yönelik ABD yaptırımlarını ihlal ettiği iddiaları nedeniyle Washington ile Ankara arasında büyük bir kriz yaşanmıştı. Yeni yönetimin bu tür finansal soruşturmalara nasıl yaklaşacağı, ABD-Türkiye ilişkilerinde yeni bir dönemin belirleyicisi olabilir.
