Dünya genelinde her yıl yüz milyonlarca ağaç yıldırım darbeleriyle yok oluyor. Tropikal yağmur ormanlarında yıldırım, ağaç ölümlerinin başlıca nedenlerinden biri. Ancak Panama’da yürütülen araştırmalar, bu doğa olayına meydan okuyan bir türü ortaya çıkardı: Dipteryx oleifera, yani tonka fasulyesi ağacı.
Araştırmacılar, yıldırımın ölümcül etkilerinden neredeyse hiç etkilenmeyen bu ağacın yalnızca hayatta kalmakla kalmadığını, aynı zamanda yıldırımı bir avantaja çevirdiğini keşfetti. Tonka ağacı, yıldırım çarpmasıyla asalak sarmaşıklarından ve çevresindeki rakip ağaçlardan kurtuluyor. Bu sayede doğal ortamında daha fazla yaşam alanı ve kaynak elde ediyor.
2019’da yıldırım çarpmasının hemen ardından bir Dipteryx oleifera ağacı (solda) ve 2021’deki durumu (sağda)
‘Yıldırım çarpıyor ama tonka ayakta kalıyor’
2015 yılında, Cary Ekosistem Araştırmaları Enstitüsü’nden bilim insanları, Panama’daki ormanlarda bazı ağaçların yıldırım sonrası hayatta kalma oranlarının şaşırtıcı derecede yüksek olduğunu fark etti. Özellikle Dipteryx oleifera‘nın yıldırım çarpmasına rağmen dimdik ayakta kalması araştırmacıları büyüledi.
Bir örnekte, yıldırım çarpan bir tonka ağacının asalak sarmaşıkları adeta ormana savruldu, çevresindeki yaklaşık 12 ağaç ise yok oldu. Ancak tonka ağacı, olaydan hiçbir zarar görmeden kurtuldu.
Orman ekoloğu ve araştırmanın baş yazarı Evan Gora, “Bazı ağaçların yıldırım çarpmasına rağmen sapasağlam kaldığını görmek gerçekten akıl almazdı” dedi.
Gora ve ekibi, D. oleifera’nın dayanıklılığını anlamak için çalışmalara başladı. Sonuçlar, ağacın yıldırımı adeta evrimsel bir avantaja dönüştürdüğünü ortaya koydu.
Rakipler yıldırımla eleniyor
Araştırmacılar, Panama’daki Barro Colorado Doğa Anıtı’nda yıldırım çarpan 93 ağacı takip etti. Çalışmada dokuz tonka ağacının hepsinin yıldırıma rağmen hayatta kaldığı, diğer ağaçların ise yarısından fazlasının iki yıl içinde öldüğü gözlemlendi.
Üstelik yıldırım tonka ağacına çarptığında, ortalama 9,2 komşu ağaç da yok oldu. Tonka ağacına sarmalanmış asalak sarmaşıkların ise yaklaşık yüzde 80’i yıldırımla öldü. Gora, “Tonka ağacının yanında yaşamak, ormandaki diğer büyük ağaçlara kıyasla ölme riskinizi ciddi şekilde artırıyor” dedi.
Araştırmalar, tonka ağaçlarının çevresindeki diğer ağaçlardan ortalama 4 metre daha uzun olduğunu ve bu sayede yıldırımı çekme olasılıklarının da yüksek olduğunu gösterdi. Ancak bu durum, ağacın avantajına işliyor. Yıldırım, çevresindeki rakipleri saf dışı bırakırken tonka ağacının yaşama şansını artırıyor.
Araştırmacılar çalışmada, “Bu veriler, bazı ağaçların yıldırım çarpmasından fayda sağladığını ortaya koyan ilk kanıtları sunuyor” ifadelerine yer verdi. Evan Gora ise, “Bir Dipteryx oleifera için yıldırım çarpması, çarpmamasından daha iyidir” dedi.
Bilim insanları şimdi, tonka ağacının yıldırıma karşı bu dayanıklılığını sağlayan yapısal özellikleri çözmeye çalışıyor. İlk tahminlere göre, ağacın yüksek iç iletkenliği yıldırıma karşı dayanıklı olmasını sağlıyor.
Araştırma ekibi, çalışmalarını Panama’nın ötesine taşıyarak Afrika ve Güneydoğu Asya gibi bölgelerde de sürdürüyor. İklim değişikliği nedeniyle yıldırım olaylarının artmasıyla birlikte, ağaçların dayanıklılığını artırmak küresel ölçekte daha da hayati hale geliyor.
Çeviri: allthatsinteresting
