Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Hollanda’nın Lahey kentinde düzenlenen NATO Zirvesi kapsamında ABD Başkanı Donald Trump ile bir araya geldi. Bu görüşme, Trump’ın ikinci başkanlık dönemi sonrası Erdoğan ile gerçekleştirdiği ilk yüz yüze görüşme oldu.
İki lider, 13 Haziran’da İsrail-İran gerilimi sırasında iki kez telefonda görüşmüştü.
BBC’nin aktardığına göre, NATO Zirvesi’nde gerçekleşen buluşmada, savunma sanayii alanında iş birliğinin ilerletilmesinin olumlu olacağı değerlendirildi. Ayrıca, 100 milyar dolar olarak belirlenen ikili ticaret hacmi hedefine ulaşmak için enerji ve savunma sanayii alanlarında yatırımların artırılabileceği ifade edildi.
CAATSA yaptırımları
Türkiye, 2017 yılında Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini satın alacağına dair anlaştığını açıklamış; 2019’da da Türkiye’ye ilk sevkiyat gerçekleşmişti. Bunun üzerine ABD, bu anlaşmanın ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) kapsamına girmesinden dolayı Türkiye’ye savunma alanında çeşitli yaptırımlar uyguladı.
Bunlardan en önemlisi, Türkiye’nin de üretim programında yer aldığı 5. Nesil savaş uçağı F-35’lerin Türkiye’ye tesliminin durdurulması ve Türkiye’nin F-35 projesinden çıkarılması oldu.
ABD savunma sanayiinin en önemli müşterilerinden olan Türkiye ile NATO’nun en büyük ordusuna sahip olan ABD arasındaki savunma işbirliği ciddi bir zarar görmüştü.
İsrail-İran ateşkesi
Zirvede ayrıca, İsrail ile İran arasında 23 Haziran’da varılan kırılgan ateşkes anlaşması ele alındı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD Başkanı Trump’ın çabalarıyla sağlanan ateşkesi memnuniyetle karşıladığını ve bunun kalıcı olmasını temenni ettiğini bildirdi.
Görüşmede, Gazze’de yaşanan insani kriz ve Rusya-Ukrayna savaşının barışçıl çözüme kavuşturulması için Türkiye ve ABD’nin diyalog kurmasının önemine de dikkat çekildi. Ayrıca, NATO’nun caydırıcı gücünü artırmaya yönelik adımların atılması konusunda görüş birliği sağlandı.
ABD Başkanı Trump, NATO üyesi ülkelerin savunma harcamalarını yüzde 5’e çıkarmasını ve savunma alanında ABD’ye olan bağımlılıklarının azaltılmasını talep ediyor.
ABD ziyareti
Görüşmede Erdoğan’ın yakın zamanda ABD’ye resmi bir ziyaret düzenlemesi olasılığının da ele alınması bekleniyordu. Ancak açıklamada olası bir ziyarete dair herhangi bir detay yer almadı.
Trump, seçildiği dönemden bu yana Türkiye ile ilgili konular gündeme geldiğinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ilişkisinden duyduğu memnuniyeti dile getiriyor ve Türkiye’nin bölgede en önemli partnerlerinden biri olduğunu kaydediyor.
Rusya-Ukrayna barış gündemi
Rusya-Ukrayna barışı da zirve gündemindeydi. Erdoğan ve Trump, barış sürecine ilişkin birçok kez fikir alışverişinde bulundu. İstanbul’da Rus ve Ukraynalı yetkililerin doğrudan görüşmelerine zemin hazırlayan görüşmeler, bölgedeki barış çabalarını destekliyor.
Erdoğan, zirve öncesi yaptığı açıklamada, “Bu savaş sonsuza kadar süremez. Barış için kolları sıvamak, İstanbul’da kurulmuş diyalog zeminini güçlendirerek barış masasını çok daha üst düzeyde bir katılımla ortaya koymak lazım. NATO zirvesinde de muhataplarımızla bu vizyonumuzu anlatacak ve barışı sağlayana kadar durmayacağımızı ifade edeceğiz” diye konuşmuştu. Barış masasının, kendisinin yanı sıra Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ve Rusya Devlet Başkanı Putin’in de katılımıyla dörtlü olarak toplanması gerektiğini vurguladı.
Ortadoğu’daki gelişmeler
Ortadoğu’daki gelişmeler de görüşmede gündeme geldi. Türkiye, İsrail’in İran’a yönelik hava saldırılarını kınamış ancak ABD’nin İran’daki nükleer tesislere yönelik saldırılarına daha temkinli yaklaştı.
Erdoğan, 23 Haziran’da yaptığı açıklamada ABD’nin ismini kullanmadan “İran’ın egemenliğine ve bölgemizin güvenliğine yönelik saldırıları kimden gelirse gelsin asla tasvip etmiyor, tepkimizi de açıkça ortaya koyuyoruz” ifadelerini kullanmıştı.
Gazze’de yaşanan savaşla ilgili ise Erdoğan, İsrail Başbakanı Netanyahu’ya yönelik sert ifadeler kullandı. ABD Başkanı Trump ise Netanyahu’nun Beyaz Saray ziyaretinde Türkiye-İsrail arasında arabuluculuk yapabileceğini belirtmiş ve Netanyahu’dan “makul” davranmasını beklediğini söylemişti.
CAATSA yaptırımlarının kaldırılması talebi
Görüşmede öne çıkan bir diğer konu ise CAATSA yaptırımları oldu. Cumhurbaşkanlığı’nın yaptığı kısa bir özet halindeki açıklamadan anlaşıldığı kadarıyla Erdoğan, Trump’ın ilk başkanlık dönemi sırasında Türkiye’nin Rusya’dan S-400 savunma sistemleri alması nedeniyle uygulanan CAATSA yaptırımlarının kaldırılmasını özellikle gündeme getirdi.
Görüşmeyle ilgili Beyaz Saray’dan henüz açıklama gelmedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, birçok konuşmasında, bu yaptırımların kaldırılmasının önemine değinmiş ve bu olursa Türkiye-ABD savunma sanayi işbirliğinde yeni olanakların ortaya çıkabileceğini kaydetmişti.
ABD, yaptırımların kaldırılması için Türkiye’nin S-400 savunma sistemlerini elinden çıkartması gerektiğini ortaya koyuyor. Türkiye’nin hiç kullanmadığı S-400’leri hala bir askeri üste bulundurduğu iddia ediliyor.
Erdoğan’ın bir diğer talebi de Türkiye’nin yine aynı nedenle çıkartıldığı F-35 savaş uçağı programına geri dönmek.
Türkiye, bu programdan çıkartıldıktan sonra hava kuvvetleri filosunda eksiklik yaşamamak için Biden yönetimi ile 40 adet F-16 savaş uçağı alımı konusunda uzlaşmıştı.
